Oksin, bitkisel organizmalarda büyüme ve gelişmeyi düzenleyen en eski ve en iyi bilinen fitohormondur. Kimyasal olarak en yaygın formu indol-3-asetik asit (IAA) olmakla birlikte, sentetik türevleri arasında naftalen asetik asit (NAA) ve indol-3-bütirik asit (IBA) gibi bileşikler de yer alır. Oksinler, çok düşük konsantrasyonlarda dahi bitki gelişimini düzenleyen güçlü biyoregülatörlerdir.
1.Biyosentezi ve Taşınımı
Oksin sentezi genellikle apikal meristemlerde (sürgün ve yaprak uçları) gerçekleşir. Yapraktan köklere doğru polar taşınım (bazipetal yön) ile taşınarak, kök ve gövde gelişimini etkiler. Bu taşınım, PIN proteinleri ile sağlanan özgül taşıyıcı mekanizmalarla kontrol edilir.
2.Bitkideki Fizyolojik Rolleri
Hücre Uzaması: Oksin, hücre duvarı elastikiyetini artırarak hücrelerin uzamasını teşvik eder. Bu, özellikle genç sürgünlerde boyuna büyümeyi sağlar.
Apikal Dominans: Ana gövdenin liderliğini sürdürmesini sağlayarak yan sürgünlerin büyümesini baskılar. Budama ile bu etki tersine çevrilebilir.
Kök Gelişimi: Lateral kök oluşumunu teşvik eder. IBA, çelik köklendirmede yaygın olarak kullanılır.
Meyve Tutumu ve Gelişimi: Döllenmeden hemen sonra artan oksin seviyesi, döllenmiş yumurtalığın meyveye dönüşümünü başlatır. Bazı meyvelerde (örneğin domates, elma) döllenmesiz (partenokarpik) meyve gelişimini sağlamak için dışarıdan uygulanır.
Fototropizma ve Gravitropizma: Bitkinin ışığa ve yerçekimine yönelmesini sağlayan temel hormondur. Bu özellik sayesinde bitkiler optimum ışık ve yönlenme pozisyonlarını belirler.
3.Uygulama Alanları ve Ticari Ürünler
Tarım ve fidecilikte oksin türevleri yaygın olarak kullanılır.
Madde Kullanım Alanı Ticari Formlar
IBA Çelik köklendirme Rootex, Dip`N Grow
NAA Meyve tutumu, yaprak dökümünü geciktirme Planofix, Fruitone
IAA Araştırma ve laboratuvar uygulamaları Genellikle saf formda
Ayrıca elma, armut, zeytin gibi türlerde çiçeklenme sonrası meyve tutumunu artırmak için düşük doz oksin uygulamaları yapılabilir.
4.Eksiklik Belirtileri
Doğal oksin sentezinde veya taşınmasında problem oluşursa:
Kök gelişimi zayıflar, saçak kök oluşumu azalır.
Sürgün büyümesi durur, bitki bodur kalır.
Yaprak saplarında zayıflık görülür, yapraklar erken dökülebilir.
Yan sürgünler aşırı gelişebilir, liderlik kaybı yaşanır (apikal dominans bozulur).
5.Fazlalık Durumları
Oksinin aşırı uygulanması veya metabolik birikimi:
Hücre duvarının aşırı gevşemesine ve yapısal bozulmalara neden olabilir.
Meyve dökümüne veya deformasyona yol açabilir (özellikle yüksek doz NAA ile).
Bazı durumlarda etilen üretimini tetikleyerek olgunlaşmayı erken başlatabilir.
Sonuç
Oksin, bitkisel fizyolojide büyümenin, yönlenmenin, köklenmenin ve meyve tutumunun temel belirleyicisidir. Kontrollü kullanıldığında üretim verimini ve bitki sağlığını önemli ölçüde artırırken, doz aşımı ya da yanlış uygulamalar üretim kaybına neden olabilir. Bu nedenle tarımsal uygulamalarda oksin içeren ürünlerin bitki fenolojisine uygun zamanlama ve dozlarla kullanılması önem arz eder.
