Sitokininler, bitkilerde hücre bölünmesini (mitoz), genç dokuların gelişimini ve sürgün oluşumunu teşvik eden önemli bir fitohormon grubudur. En bilinen doğal formu zeatin iken, tarımda yaygın olarak kullanılan sentetik türevleri arasında benzilaminopurin (BAP) ve kinetin yer alır. Sitokininler, özellikle büyüme dengesinin sürdürülmesi, yaşlanmanın geciktirilmesi ve verim artışı için kritik role sahiptir.
1.Sentez Noktası ve Taşınım
Sitokininler bitki bünyesinde özellikle kök uçlarında sentezlenir ve ksilem yoluyla yukarı doğru (akropetal) taşınarak gövde, yaprak ve tomurcuklara ulaşır. Oksinle birlikte çalışarak apikal-bazal dengeyi sağlar.
2.Bitkideki Fizyolojik Rolleri
Hücre Bölünmesi (Mitoz): Sitokinin, özellikle meristematik dokularda hücre bölünmesini uyarır. Bu etkisiyle organ oluşumu ve büyümede oksin ile sinerjistik çalışır.
Yan Sürgün Gelişimi: Apikal dominansı kırarak yan gözlerin uyanmasını teşvik eder. Bu sayede bitkinin daha kompakt ve verimli taç yapısı oluşur.
Gecikmiş Yaprak Yaşlanması (Senesens): Yapraklardaki klorofil yıkımını yavaşlatarak fotosentez süresini uzatır. Bu nedenle “gençlik hormonu” olarak da anılır.
Tohum Gelişimi ve Çiçeklenme: Bazı türlerde çiçek tomurcuğu oluşumunu hızlandırır, tohum iriliğini artırabilir.
Besin Dağılımı: Kaynak (yaprak) → sink (meyve, genç sürgün) yönünde karbonhidrat taşınımını düzenler.
3.Uygulama Alanları ve Ticari Ürünler
Sitokinin içeren ürünler özellikle meyve iriliği artırımı, bitki gençleştirme ve sürgün teşvik amacıyla kullanılmaktadır. Özellikle elma, şeftali, üzüm, zeytin ve fidecilik sektöründe yaygındır.
Madde Kullanım Alanı Ticari Formlar
Zeatin Çiçeklenme ve meyve tutumu MaxCel, Promalin (GA+CK karışımı)
BAP Meyve iriliği, fide gelişimi Cytokin, Fitohorm
Kinetin Yaşlanma geciktirme Kinetal, Verv
Özellikle Promalin gibi GA₄/₇ + CK karışımları, elma meyvesinde irilik ve simetri artışı sağlamak için kullanılır.
4.Eksiklik Belirtileri
Sitokinin eksikliği genellikle oksin dominansı ile birlikte görülür:
Yan sürgün çıkışı zayıflar, bitki dikey gelişir.
Yapraklarda erken yaşlanma ve sararma gözlenir.
Fotosentez verimi düşer, bu da meyve kalitesini azaltır.
Meyve iriliği sınırlı kalabilir.
5.Fazlalık Durumları
Aşırı sitokinin uygulaması:
Dengesiz sürgün gelişimi ve boğum aralarının uzamasına neden olabilir.
Çiçek gözlerinin erkenden uyanması ile doku zayıflığı gelişebilir.
Besin rekabeti artar, meyve tutumu azalabilir.
Bu nedenle sitokinin uygulamaları fenolojik döneme ve dozaja hassasiyetle planlanmalıdır.
Sonuç
Sitokininler, bitki gelişimi ve verimi üzerinde doğrudan etkili olan, özellikle hücre bölünmesi, sürgün oluşumu ve yaprakların genç kalması gibi süreçlerde rol alan temel hormonlardır. Doğru zamanda ve dengeli uygulandığında, bitki verimini ve meyve kalitesini artırmak mümkündür. Tarımsal üretimde oksin-sitokinin dengesinin iyi kurulması, hem fizyolojik hem ekonomik başarı açısından kritiktir.
