Abscisik asit (ABA), bitki gelişimini yavaşlatıcı, stres toleransını artırıcı ve dormansi süreçlerini düzenleyici bir negatif regülatör fitohormondur. 1960’lı yıllarda yaprak ve meyve dökümünü tetikleyici etkisinden dolayı keşfedilmiş, daha sonra bitkilerin kuraklık ve soğuk gibi çevresel streslere verdiği yanıtların ana belirleyicisi olduğu anlaşılmıştır.
1.Biyosentez ve Taşınım
ABA, özellikle olgun yapraklar, olgunlaşmakta olan meyveler ve tohumlar gibi daha az bölünme gösteren, metabolik olarak aktif dokularda sentezlenir. Ksilem ve floem ile tüm bitkiye taşınabilir. Stres koşullarında sentez seviyesi hızla yükselir ve savunma mekanizmalarını aktive eder.
2.Bitkideki Fizyolojik Görevleri
Stomaların Kapanması: Kuraklık durumlarında yapraklardaki stomaların kapanmasını sağlayarak transpirasyonu azaltır ve bitkinin su kaybını önler.
Dormansi (Uyku Durumu): ABA, tohum ve tomurcukların erken gelişimini engeller. Bu sayede bitki gelişimini uygun çevre koşullarına kadar erteler.
Senesens (Yaşlanma) ve Organ Dökümü: Yaprak ve meyve dökümünü teşvik eder. Bitki yaşlandıkça ABA düzeyleri artar.
Stres Tepkileri: Tuzluluk, susuzluk, düşük sıcaklık gibi abiyotik stres durumlarında hızla sentezlenerek bitkiyi metabolik olarak koruma moduna geçirir.
Antagonist Etki: Genellikle gibberellin ve oksin gibi büyümeyi teşvik eden hormonlara zıt yönde etki eder.
3.Uygulama Alanları ve Kullanımı
Tarımda ABA doğrudan uygulamalarda pek yaygın değildir; ancak:
Biyotik ve abiyotik stres toleransı artırmak için tohum veya fide düzeyinde araştırma uygulamaları yapılmaktadır.
Yaprak dökümünün teşviki ya da çimlenme geciktirme amacıyla bazı araştırma istasyonlarında kullanılmaktadır.
ABA ile hücre zar stabilitesi, antioksidan aktivite ve protein sentezi gibi stres fizyolojisi mekanizmaları desteklenir.
4.Eksiklik ve Fazlalık Durumları
Eksiklik:
Kuraklığa karşı dayanıksızlık
Stomaların açık kalması nedeniyle aşırı su kaybı
Tohumların erken çimlenmesi (vivipari)
Bitki gelişiminin kontrolsüz ilerlemesi
Fazlalık:
Büyümenin baskılanması
Çimlenme ve sürgün gelişiminin durması
Erken yaprak ve meyve dökümü
Gelişim sezonunun kısalması
5.Elma Tarımında Önemi
Elma gibi çekirdekli meyve türlerinde ABA seviyesi, meyve olgunluğu, renk gelişimi ve yaprak dökümü üzerinde etkilidir.
Stresli koşullarda ABA salınımı, bitkinin fotosentezi sınırlandırarak su kaybını azaltır.
Soğuk hava depolarında bazı dönemlerde yapay ABA etkisiyle meyve olgunluğunun baskılanması üzerinde çalışmalar yapılmaktadır.
Sonuç
Abscisik asit, bitkisel üretimde genellikle görünmez ama çok kritik bir hormon rolü üstlenir. Su yönetimi, stres savunması ve gelişim senkronizasyonu gibi birçok yaşamsal süreçte aktiftir. Tarımsal üretimde doğrudan uygulamaları sınırlı olsa da, bitki-fizyolojik müdahalelerde vazgeçilmez bir hedef hormon konumundadır.
