Kültür türleri: Kuzey Amerika kökenli olan ekinezyanın dünyada 9 türünden üçünün (Echinacea angustifolia, E. pallida ve E. purpurea), Türkiye’de ise E. purpurea (L.) Moench (Mor koni çiçeği) kültürü yapılır.
Ekinezya adı, “Kirpi” anlamına gelen “Echinos” kelimesinden türetilmiştir.
Bitkisel özellikleri: Ekinezya (2n = 22), otsu yapıda ve çok yıllık bir tıbbi bitkidir.
Dik büyüyen, 60-180 cm uzayabilen, fazlaca dallanan bir gövdesi ve gövde üzerinde altta saplı, üstte ise sapsız olan oval şekilli yaprakları vardır. Morumsu kırmızı renkte koni başlı çiçekler açar. Uzun gün bitkisi olduğundan en başarılı çiçeklenmeyi 14 saatlik gün uzunluğunda gerçekleştirir.
Çiçeklerinde erkek ve dişi organların farklı zamanlarda olgunlaşması nedeniyle yüksek oranda yabancı döllenir.
Ticari olarak kullanılan organı: Kök, yaprak ve çiçek.
Faydalanıldığı etkin maddeleri:
Terpen(oit)ler ve fenolikler (kafeik asit türevleri, alkilamitler, flavonoitler vd.).
Tıbbi değeri ve ticari kullanım alanları:
Herbal çay, ilaç, parfüm, kozmetik, peyzaj vd. Ekinezyanın bütün organlarında kafeik asit türevleri (kikorik asit, kaftarik asit, klorogenik asit, kumarik asit, tartarik asit), alkilamitler, flavonoitler ve uçucu yağlar bulunur. Echinacea türlerinde en önemli uçucu yağ bileşenleri germakren D, ß-mirsen ve α/ß-pinen’dir. Mor veya kırmızı çiçekli türler (ör., E. angustifolia ve E. purpurea) beyaz veya açık renk çiçekli türlere (ör., E. pallida) göre daha fazla kikorik asit içerir.
Ekinezyanın farmasötik ürünleri antioksidan, anti-inflamatuar, antiviral ve immunostimülatör etkilere sahiptir. Güçlü antiviral ve antioksidan etkileri sayesinde üst solunum yolu enfeksiyonları, grip, nezle ve soğuk algınlığı tedavilerinde kullanılır.
Ekinezya yetiştiriciliği: Otsu yapıda çok yıllık bir bitki olan ekinezyanın başlıca çoğaltım materyali tohumlarıdır. Kısmen dormansi gösteren ekinezya tohumları, soğuk-nemli ve aydınlık ortamda bir ay süreyle katlamaya tutulurlarsa çimlenme oranı artar. Ekinezya tohumları, torf içeren viyollere ekilir. Fideler 5-8 yapraklı olduğunda, ilkbahar geç donlarından sonra 40-50 cm x 20-25 cm sıklıkta dikilir.
Damla boruları ile sulanan ve gübrelenen (NPK) ekinezyalar yılda en az iki defa çiçeklenir. Klorogenik asit ilk çiçek tomurcukları görüldüğünde, kikorik asit çiçekler tam açmadan hemen önce ve ekinakosit asit çiçekler tam açtığında en yüksek seviyelerde bulunur. Bu nedenle, hedef etkin maddenin yüksek olduğu devrede (çiçeklenme başladığında veya tam çiçeklenme devresinde) biçilerek hasat edilir.
Biçilen yaş ürün gölgede kurutulur, çiçekler ve yapraklar saplarından ayrılır.
Drog verimi: Ekinezyadan genel olarak dekar başına her yıl 250 kg kadar kuru çiçek ve 500 kg kadar kuru yaprak verimi elde edilir. Ekonomik ömrünü (ortalama 4 yıl) dolduran ekinezya, söküm makinesi ile sökülerek kökleri dışarı çıkarılır. Kökleri basınçlı suyla yıkanarak temizlendikten sonra parçalanarak kurutulur. Kurutulmuş ekinezya kökleri, kafeik asit türevleri bakımından bitkinin diğer organlarına göre daha zengindir.
