Familyası: Simmondsiaceae.
Cinsi: Simmondsia.
Kültür türü: Simmondsia chinensis Sch.
Bitkisel özellikleri: Jojoba (2n = 52), Kuzey Amerika kökenli (Sonoran, Kolorado ve Mojave çölleri), çok yıllık ağaç formunda ve çift evcikli bir yağ bitkisidir.
Ticari olarak kullanılan organları: Tohum.
Faydalanıldığı etkin maddesi: Mumsu sabit yağ.
Ticari kullanım alanları: Jojoba tohumu, %50 ve bazen daha fazla sabit yağ içerir.
Jojoba yağı, dünyanın en değerli hayvansal yağlarından birisi olan ispermeçet balina yağına alternatif olabilen bir üründür. Jojoba yağı, dokosenoik (C22:0) ve dokosenol (C22:1) gibi karbon sayısı fazla uzun zincirli yağ asitlerinden meydana geldiğinden mumsu (liquid wax) yapıdadır. Son derece stabil olup kurumaz, donmaz ve oksidasyona karşı çok dayanıklıdır. Yüksek basınç ve sıcaklıkta çalışan araçlar için ideal bir motor yağıdır. Ayrıca ilaç yapımında (ör. penisilin üretiminde köpüklenmeyi önleyici), cilt ve saç bakım ürünlerinde ve parfüm imalatında (fiksatör olarak) en fazla tercih edilen sabit yağlardandır.
Ekolojik isteği: Jojoba, kurağa çok dayanıklı bir bitki olduğundan çölleşmeyle mücadelede kullanılır ve “Çöl Kaplanı” olarak adlandırılır. ABD (Arizona ve Kaliforniya), Orta ve Güney Amerika, Orta Doğu ve Orta Afrika ülkeleri ile Avustralya, Hindistan ve Pakistan’da kültürü yapılır. Soğuğa olan dayanıklılığı, kurağa ve sıcağa olan dayanımı kadar iyi değildir. Çiçeklenme sezonu kış mevsimine denk geldiğinden düşük sıcaklıklar çiçeklere büyük zarar vermektedir. Yetişkin ağaçlar en fazla -5 °C’ye dayanabilmektedir. Bu nedenle Türkiye’de Akdeniz’in turunçgil üretim kuşağının kireçli, eğimli, süzek ve göllenmeyen (kök boğazı ıslak kalmamalı) arazileri jojoba üretimine çok uygundur.
Jojoba yetiştiriciliği: Jojoba plantasyonları;
1. Tohumların direkt tarlaya ekilmesi (her çukura 3-4 tohum atılır),
2. Tohumlarından elde edilen fidelerin dikimi,
3. Anaç bitkilerden alınan çeliklerin köklendirilmesi (temmuz ayında alınan çeliklere 2000 ppm IBA uygulanarak) ile elde edilen fidanların uygun bir sıklıkta (3-4 m x 1,5-2 m) tarlaya dikilmesiyle kurulur.
Jojoba, çift evcikli bir bitki olduğundan erkek ve dişisi vardır. Sadece rüzgârla tozlaşarak yabancı döllenir. Bal arıları sadece erkek bitkinin çiçeklerini ziyaret eder. Jojoba plantasyonları kurulurken 4-5 dişiye 1 tozlayıcı erkek düşecek şekilde dikim yapılmalıdır. Tohumla çoğaltımda dişi/erkek oranı ayarlanamadığından (yarı yarıya erkek ve dişi bitki oluşur), verimi ve kalitesi yüksek olan dişilerden ve tozlaşma gücü yüksek erkeklerden alınan çeliklerden üretilen köklü fidanlar ile plantasyonlar tesis edilir. Jojoba, ekonomik verim çağına 3-4. yıldan itibaren ulaşır. Türkiye’de jojoba bitkileri kasım ayından mart ayı sonuna kadar çiçeklenir.
Erkek bitkilerin polenleri ile tozlaşıp döllenen dişi bitkilerin çiçeklerinden 1-2 cm uzunluğunda meyveler meydana gelir. Meyveler, güz mevsiminde hasat olgunluğuna gelir. Kapsül şeklindeki her bir olgun meyvede kahverenkli tohumlar bulunur. Türkiye koşullarında, ağaç başına 2-8 kg ve dekar başına 250-1000 kg kadar tohum üretilebilmektedir.
