Bilgi Bankası

Genel Bilgiler
Organofosfat grubuna ait, geniş spektrumlu bir insektisittir. Sinir sistemine etki ederek asetilkolinesteraz enzimini inhibe eder. Bu etki mekanizması nedeniyle böceklerde felç ve ölüme neden olur. Tarımda yaprak biti, beyaz sinek, çekirge, emici ve kemirici zararlılar gibi çok sayıda haşereye karşı kullanılır.

1. Kimyasal Özellikler
Özellik Değer / Açıklama
Kimyasal Adı O,O-diethyl O-(3,5,6-trichloro-2-pyridyl) phosphorothioate
Molekül Formülü C9H11Cl3NO3PS
Molekül Ağırlığı 350.6 g/mol
Fiziksel Hali Kristalize sarı-kahverengi sıvı
Erime Noktası 41–42 °C
Buhar Basıncı 1.87 × 10⁻⁵ mmHg (25 °C)
Suda Çözünürlük 1.05 mg/L (25 °C)
Stabilite Güneş ışığında ve alkali ortamlarda hidroliz olur

2. Etki Mekanizması

  • Grup: Organofosfat (Asetilkolinesteraz inhibitörü – IRAC Group 1B)

  • Etki: Asetilkolinesteraz enzimini inhibe ederek sinir sisteminde asetilkolin birikimine neden olur. Bu durum sinir iletimini bozarak böceğin felç geçirmesine ve ölümüne yol açar.

  • Temas + Mide etkili + Fümigant etkisi vardır.

3. Kullanım Alanları ve Formülasyonlar

  • Hedef Zararlılar: Yaprak bitleri, beyaz sinek, trips, çekirge, pamuk yaprak kurdu, mısır kurdu, danaburnu, sinek larvaları

  • Tarım dışı kullanımlar: Bazı ülkelerde termit mücadelesinde veya veterinerlik alanlarında sınırlı kullanımda bulunmuştur (yasaklanmadan önce).

  • Formülasyonlar:

    • EC (Emülsiyon konsantresi)

    • GR (Granül)

    • WP (Islanabilir toz)

    • SC (Süspansiyon konsantre)

4. Etkili Olduğu Hastalıklar / Zararlılar

Chlorpyrifos doğrudan hastalık (fungal/bakteriyel) kontrolü için değil, zararlı böcekler için kullanılır. Örnek zararlılar:

  • Aphis spp. (Yaprak biti)

  • Thrips tabaci (Trips)

  • Bemisia tabaci (Beyaz sinek)

  • Spodoptera spp. (Yaprak kurdu)

  • Gryllotalpa spp. (Danaburnu)

  • Diabrotica spp. (Mısır kurdu)

  • Myzus persicae (Şeftali yaprak biti)

5. Ruhsatlı Olduğu Bitkiler

Dünya genelinde (yasak öncesi):

  • Mısır, pamuk, turunçgiller, elma, armut, şeftali, domates, biber, patates, soğan, marul, buğday, pirinç, tütün, fındık, fıstık

Türkiye’de (önceki ruhsatlar / güncel durum):

  • Chlorpyrifos-ethyl, Türkiye`de 2016 itibariyle insan sağlığına olumsuz etkileri nedeniyle yasaklanmıştır.

  • Öncesinde ruhsatlı olduğu bazı ürünler:

    • Pamuk, patates, mısır, narenciye, domates, soğan, marul

    • GR formülasyonları fındıkta danaburnu ve yer altı zararlılarına karşı kullanılmıştır

6. Kalıntı Süresi (PHI) ve MRL Değerleri

Ürün PHI (Gün) MRL (mg/kg - AB)
Pamuk 21 – (kaldırıldı)
Domates 7–14 0.01* (LOQ)
Elma 21 0.01* (LOQ)
Marul 14 0.01* (LOQ)
Mısır 30 0.01* (LOQ)

AB (Avrupa Birliği) ve Türkiye’de chlorpyrifos’un tüm MRL değerleri "default" seviyeye çekilmiş, yani 0.01 mg/kg sınırına indirilmiş veya tamamen kaldırılmıştır. ABD`de de 2022 itibariyle gıda ürünlerinde kullanımı yasaklanmıştır.

7.Güvenlik ve Yasaklar

  • İnsan sağlığı etkileri: Nörotoksik etkiler, gelişimsel ve hormonal bozukluklar (özellikle çocuklarda)

  • Çevresel etkiler: Bal arıları, kuşlar ve sucul organizmalara yüksek toksisite

  • Yasak durumu:

    • AB: 2020 itibariyle tamamen yasaklandı

    • ABD: 2022’de gıda ürünlerinde kullanımı yasaklandı

    • Türkiye: Chlorpyrifos-ethyl 2016`da, chlorpyrifos-methyl 2020’de yasaklandı


8.Toksikolojik Özellikler ve Güvenlik
Parametre Değer / Açıklama
LD₅₀ (oral, sıçan) 135 mg/kg
LD₅₀ (dermal, sıçan) >2000 mg/kg
LC₅₀ (inhalasyon, sıçan – 4 saat) 0.2 mg/L
Asetilkolinesteraz İnhibisyonu Evet – temel toksik etki mekanizması
Karsinojenite Belirsiz / Şüpheli (IARC tarafından "not classifiable")
Mutajenite / Genotoksisite DNA hasarına yol açabileceği yönünde veriler vardır
Reprodüktif Toksisite Gelişimsel nörotoksisite riski – özellikle çocuklar için
Kronik Etki Riski Uzun süreli maruziyette sinir sistemi hasarı, hormonal etkiler
Arılara Toksisite Çok toksik (LD₅₀ oral: 0.059 μg/bee)
Balık ve Su canlılarına etkisi Yüksek toksisite – çevresel kontaminasyona duyarlı
Kullanıcı Güvenliği Uygulamada eldiven, maske, gözlük ve koruyucu kıyafet kullanımı zorunludur
Kararlılık (çevre) Toprakta yarı ömrü: 60 gün (şartlara bağlı olarak uzayabilir)

Not: Chlorpyrifos’un özellikle çocukların gelişimi üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle birçok ülke tarafından yasaklanmasına veya ciddi şekilde kısıtlanmasına neden olmuştur.

9.Direnç Gelişimi ve IPM (Entegre Zararlı Yönetimi) Tavsiyeleri
Başlık Açıklama
Direnç riski Orta–yüksek: Asetilkolinesteraz inhibitörleri grubuna karşı uzun süreli kullanımlarda direnç gözlenmiştir
Direnç oluşum mekanizması Enzimatik detoksifikasyon, hedef enzim mutasyonları, davranışsal kaçınma
Dirençli zararlılar (örnek) Thrips spp., Aphis spp., Plutella xylostella, Spodoptera spp.
FRAC/IRAC grubu IRAC Group 1B (Organofosfatlar)
Dönüşümlü kullanım önerisi Aynı IRAC grubundan ardışık uygulamalardan kaçının, farklı mod etkili gruplarla dönüşümlü kullanım yapılmalı
IPM Tavsiyeleri - Zararlı yoğunluğu eşik seviyeye ulaşmadan uygulama yapılmamalı - Doğal düşmanların korunmasına özen gösterilmeli - Biyoteknik (feromon tuzak, yapışkan tuzak) yöntemlerle desteklenmeli - Dönüşümlü kimyasal mücadeleye yer verilmeli - Gözlem ve izleme faaliyetleri düzenli yapılmalı
Biyolojik alternatifler Bacillus thuringiensis, Azadirachtin, Spinosad, Neem ürünleri, entomopatojen mantarlar
Kullanım sıklığı Sezon içinde aynı etken maddeli ürün 1–2 defadan fazla kullanılmamalı


10.Avantaj–Dezavantaj

Avantajlar Dezavantajlar
Geniş spektrumda etkili İnsan sağlığı için yüksek toksisite
Uygun fiyatlı ve yaygın kullanıma sahipti Kalıntı süresi uzun, MRL uyumsuzluk riski yüksek
Hem temas hem mide etkili olması Arılara, kuşlara ve sucul canlılara yüksek toksik etki
Yer altı zararlılarında etkili Birçok ülkede yasaklı veya ciddi kısıtlamalara sahip


İlaç Önerileri