Genel Bilgiler Bacillus thuringiensis , toprak kökenli, Gram pozitif, spor oluşturan, aerob veya fakültatif anaerob özellikte bir biyoinsektisit bakterisidir . En karakteristik özelliği, spor oluşturma sırasında δ-endotoksin olarak bilinen Cry (crystal) proteinleri ve bazen Cyt proteinleri üretmesidir.
Bu toksinler, hedef böcek türlerinin sindirim sisteminde (özellikle Lepidoptera, Coleoptera ve Diptera larvalarında) bağırsak epitel hücrelerine bağlanarak hücre zarında porlar oluşturur. Bu durum bağırsak içeriğinin sızmasına, beslenmenin durmasına ve larvanın ölümüne yol açar.
Bt, hedef seçiciliği yüksek ve memeliler ile diğer omurgalılar için güvenli olması nedeniyle biyolojik mücadelede ve organik tarımda yaygın olarak kullanılır. Farklı Bt suşları, farklı Cry proteinleri üreterek spesifik böcek gruplarına karşı etkili olur (örneğin B. thuringiensis var. kurstaki Lepidoptera’ya karşı, var. israelensis sivrisinek ve karasinek larvalarına karşı).
1. Biyolojik ve Genel Özellikler
Özellik Bilgi
Taksonomi Bakteri; Firmicutes; Bacilli; Bacillales; Bacillaceae
Gram Boyası Gram pozitif
Spor Oluşturma Var (endospor)
Kristal Toksinler Cry (δ-endotoksin) ve Cyt proteinleri
Doğal Kaynak Toprak, yaprak yüzeyleri, ölü böcekler
Optimal Sıcaklık 25–30 °C
pH Aralığı 5.5–8.5
Form Çubuk şeklinde bakteri, spor ve toksin kristalleri birlikte bulunur
Stabilite Güneş ışığında yavaş parçalanır, UV’ye hassas; kuru formda depolama süresi uzun
2. Etki Mekanizması
Özellik Bilgi
Etki Tipi Mide zehiri (ingestion) – bağırsak spesifik
Hedef Böcek Grupları Lepidoptera, Coleoptera, Diptera (suşa göre değişir)
Mekanizma
Böcek larvası Cry/Cyt toksinlerini yutar.
Alkali pH’da toksin çözülür ve aktif forma dönüşür.
Midede epitel hücre reseptörlerine bağlanır.
Hücre zarında por oluşur, iyon dengesi bozulur.
Hücreler parçalanır, bağırsak florası kana karışır, larva beslenmeyi bırakır ve ölür. |Seçicilik | Yalnızca hedef böceklerin larvalarında etkilidir; memelilerde etkisizdir. |
3. Kullanım Alanları ve Formülasyonlar
Formülasyon Tipi Özellik Kullanım Alanı
WP (Islanabilir Toz) Spor + kristal toksin içeriği %5–20 Tarla ve sera bitkileri
WG (Suda Dağılabilir Granül) Stabil ve kolay karışım Sebze ve meyve
SC (Süspansiyon Konsantre) Yüksek aktif içerik Geniş alan uygulamaları
DF (Kuru Akışkan Granül) Depolanmış ürün koruması Depo zararlıları
Tablet / Briquette Suda yavaş salınım Sivrisinek larvası kontrolü
Biyoteknolojik Ürün Cry genleri aktarılmış Bt-pamuk, Bt-mısır Zararlı kontrolünde transgenik yöntem
4. Etkili Olduğu Zararlılar
Lepidoptera (tırtıllar) : Elma iç kurdu (Cydia pomonella ), salkım güvesi (Lobesia botrana ), pamuk yaprakkurdu (Spodoptera littoralis ), mısır kurdu (Ostrinia nubilalis ).
Diptera : Sivrisinek larvaları (Aedes , Anopheles , Culex ), karasinek larvaları.
Coleoptera : Patates böceği (Leptinotarsa decemlineata ), un zararlıları (Tribolium spp.).
5. Ruhsatlı Olduğu Bitkiler – Türkiye ve Dünya
Bölge Bitkiler Zararlılar
Türkiye Domates, biber, patlıcan, mısır, pamuk, elma, bağ Tırtıllar, salkım güvesi
AB / EFSA Sebze, meyve, mısır, pamuk, bağ, süs bitkileri Lepidoptera ve Diptera larvaları
ABD / EPA Tarla bitkileri, sebze, meyve, sucul alanlar Lepidoptera, Coleoptera, Diptera
Organik Tarım AB Organik, NOP (ABD) uyumlu Organik tarımda biyopestisit olarak
6. Kalıntı Süresi (PHI) ve MRL Değerleri
Ürün PHI (Hasat Öncesi Bekleme) MRL (mg/kg) – Codex MRL (mg/kg) – AB
Tüm ürünler 0 gün MRL uygulanmaz* MRL uygulanmaz*
*Bt toksinleri ve sporları doğal kökenli ve hızla parçalandığı için çoğu ülkede MRL belirlenmemiştir.
7. Toksikolojik Özellikler ve Güvenlik
Parametre Değer
Oral LD₅₀ (sıçan) >5000 mg/kg (çok düşük toksisite)
Dermal LD₅₀ (sıçan) >2000 mg/kg
Göz/Deri Tahrişi Tahriş edici değil
Arılar Düşük risk (LD₅₀ >100 µg/arı)
Balık Düşük risk
Memeliler Patogenez riski yok, gastrointestinal geçici etkiler çok nadir
WHO Sınıfı U – Akut tehlike oluşturması olası değil
8. Direnç Gelişimi ve IPM Tavsiyeleri
