Genel Bilgiler Fenamiphos, organofosfat grubuna ait, sistemik etkiye sahip bir nematisit ve insektisit etken maddedir. Özellikle toprak kökenli zararlılar ve bitki parazit nematodlarının kontrolünde kullanılır. Kök sistemi üzerinden hızla bitkiye alınır ve hem köklerde hem de bitkinin yeşil aksamında etkilidir. Asetilkolinesteraz (AChE) enzimini inhibe ederek sinir sistemi iletimini bozar, bu da hedef zararlılarda felç ve ölüme yol açar. Fenamiphos yüksek toksisiteye sahip olduğundan uygulama sırasında sıkı güvenlik önlemleri gerektirir ve genellikle profesyonel tarımsal kullanımla sınırlıdır.
1. Kimyasal Özellikler
Özellik Açıklama
Kimyasal Adı (IUPAC) Ethyl 4-(methylthio)-m-tolyl isopropylphosphoramidate
CAS Numarası 22224-92-6
Moleküler Formül C13H22NO2PS
Molekül Ağırlığı 303,36 g/mol
Fiziksel Form Sıvı veya emülsiyon konsantre
Renk Açık sarı - kahverengi
Erime Noktası -
Kaynama Noktası 100–110 °C (bozunma ile)
Buhar Basıncı 3,6 × 10⁻⁶ mmHg (25 °C)
Suda Çözünürlük 700 mg/L (25 °C)
Stabilite Asidik ve nötr ortamda kararlı, alkali ortamda hidroliz olur
Kimyasal Sınıf Organofosfat nematisit/insektisit
2. Etki Mekanizması
Özellik Açıklama
Hedef Enzim Asetilkolinesteraz (AChE) inhibisyonu
Etkili Olduğu Sistem Zararlıların sinir sistemi
Etkisi AChE inhibisyonu → Sinapslarda asetilkolin birikimi → Sürekli sinir uyarımı → Felç ve ölüm
Etkime Şekli Sistemik, köklerden ve yapraktan alınır, ksilem ve floemde taşınır
Etki Süresi 4–8 hafta toprakta kalıcı etki
3. Kullanım Alanları ve Formülasyonlar
Kullanım Alanı Açıklama
Amaç Bitki parazit nematodlarının ve toprak kökenli bazı böceklerin kontrolü
Uygulama Yeri Tarla bitkileri, sebzeler, meyve ağaçları, süs bitkileri
Uygulama Şekli Toprak uygulaması (damlama sulama, serpme veya dikim öncesi karıştırma)
Formülasyon Tipleri EC (Emülsiyon Konsantre), GR (Granül)
Doz Aralığı 1–5 L/ha (EC) veya 10–30 kg/ha (GR)
4. Etkili Olduğu Zararlılar
Zararlı Grubu Örnek Türler
Nematodlar Meloidogyne spp. (Kök-ur nematodu), Pratylenchus spp. (Kök lezyon nematodu), Heterodera spp. (Kist nematodu)
Toprak Zararlıları Tel kurtları (Agriotes spp.), toprak kurtları (Agrotis spp.) sınırlı etki
5. Ruhsatlı Olduğu Bitkiler – Türkiye ve Dünya
Ülke/Bölge Ruhsatlı Bitkiler
Türkiye Domates, biber, salatalık, patlıcan, muz, narenciye, patates, şeker pancarı, tütün
Avrupa AB’de aktif ruhsatları kısıtlı veya iptal edilmiş; bazı ülkelerde sera kullanımı
ABD Sebzeler, meyve ağaçları, fındık, süs bitkileri
Asya Pirinç, sebzeler, meyve bahçeleri
6. Kalıntı Süresi (PHI) ve MRL Değerleri
Ürün PHI (Hasat Öncesi Bekleme Süresi) MRL (mg/kg)
Domates 14 gün 0,02 (AB)
Patates 30 gün 0,02
Muz 30 gün 0,02
Narenciye 30 gün 0,02
Salatalık 14 gün 0,02
Not MRL değerleri ülkelere göre değişebilir. AB’de çoğu ürün için MRL 0,02 mg/kg olarak belirlenmiş (default limit).
7. Toksikolojik Özellikler ve Güvenlik
Özellik Değer/Açıklama
Akut Oral LD₅₀ (sıçan) 2–3 mg/kg (çok toksik)
Akut Dermal LD₅₀ (sıçan) 2–20 mg/kg
Akut İnhalasyon LC₅₀ 0,2 mg/L/4h
WHO Sınıflandırması Class Ia – Extremely Hazardous
Cilt ve Göz Teması Tahriş edici, sistemik zehirlenme riski
Belirtiler Baş dönmesi, baş ağrısı, mide bulantısı, kas kasılmaları, solunum güçlüğü
Antidot Atropin sülfat + oksim (pralidoksim, obidoksim)
Çevresel Etki Balıklar ve kuşlar için yüksek toksisite, arılar için orta derecede toksik
Biyobozunma Toprakta yarı ömrü 60–90 gün
8. Direnç Gelişimi ve IPM Tavsiyeleri
Başlık Açıklama
Direnç Riski Sürekli kullanımda nematod popülasyonunda seçilim basıncı oluşturabilir
Direnç Yönetimi Kimyasal rotasyon (farklı etki mekanizmasına sahip nematisitler ile dönüşümlü kullanım)
IPM Entegrasyonu Solarizasyon, organik toprak düzenleyiciler, biyolojik nematisitler (Paecilomyces lilacinus, Bacillus firmus vb.) ile kombine uygulama
Uygulama Tavsiyesi Dikim öncesi toprak hazırlığı ile birlikte veya damlama sulama sistemi ile sezon içinde uygulanmalı
Çevre Koruma Yer altı su kaynaklarına yakın alanlarda kullanımdan kaçınılmalı
