Glukozinolatlar (glucosinolates), doğrudan değil ama dönüşüm ürünleri aracılığıyla etkili olan doğal nematisit bileşiklerdir.
Bu bileşikler Brassicaceae familyasına ait bitkilerde (örneğin Brassica juncea, Sinapis alba, Brassica napus, Brassica oleracea) doğal olarak bulunur.
Toprakta veya bitki dokuları parçalandığında, enzimatik hidroliz sonucu izotiyosiyanatlar (isothiocyanates, ITC) oluşur — bu bileşikler kimyasal fumigantlar (ör. metam-sodyum, dazomet) ile benzer şekilde nematisidal etki gösterir.
1. Genel Tanım
| Özellik |
Bilgi |
| Etken madde grubu |
Glukozinolatlar (bitkisel sekonder metabolitler) |
| Kimyasal yapı |
β-D-thioglucoside-N-hydroxysulfates (R–C=N–OSO₃⁻) |
| Kaynak bitkiler |
Brassica juncea, Sinapis alba, B. napus, B. oleracea, Raphanus sativus |
| Biyolojik dönüşüm ürünü |
İzotiyosiyanatlar (Allyl ITC, Benzyl ITC, Phenethyl ITC) |
| Kullanım tipi |
Biyofumigant / doğal nematisit öncülü |
| Uygulama formu |
Yeşil gübre, öğütülmüş küspesi (mustard meal), ekstrakt |
2. Etki Mekanizması (Nematod Üzerine)
Glukozinolatlar kendileri doğrudan toksik değildir;
bitki dokusu parçalandığında myrosinase enzimi tarafından parçalanarak izotiyosiyanatlar (ITC) oluştururlar.
Bu bileşikler gaz fazında fumigant etkisiyle nematodları öldürür.
| Etki Mekanizması |
Açıklama |
| 1 Hücre zarı tahribi |
ITC bileşikleri kutikuladaki lipidleri çözer → iyon sızması → hücre ölümü. |
| 2 Solunum sistemine etki |
ITC, mitokondri enzimlerini (succinate dehydrogenase) inhibe eder → ATP üretimi durur. |
| 3 Sinir sistemi etkisi |
Asetilkolinesteraz aktivitesi baskılanır → hareket felci. |
| 4 Yumurtadan çıkışın baskılanması |
Meloidogyne yumurta açılım oranı %70–90 azalır. |
| 5 Repellent etki |
ITC kokusu nematodun köke yaklaşmasını engeller. |
3. Glukozinolat Türleri ve Nematisidal Güçleri
| Glukozinolat Türü |
Bitki Kaynağı |
Dönüşüm Ürünü |
Nematisit Etki |
| Sinigrin |
Brassica juncea |
Allyl isothiocyanate (A-ITC) |
***** |
| Sinalbin |
Sinapis alba |
p-Hydroxybenzyl ITC |
*** |
| Gluconapin |
Brassica napus |
3-Butenyl ITC |
*** |
| Glucoerucin |
Eruca sativa |
Erucin ITC |
**** |
| Gluconasturtiin |
Raphanus sativus |
Phenethyl ITC |
**** |
En yüksek nematisidal etki sinigrin → allyl isothiocyanate (A-ITC) dönüşümünde görülür.
4. Hedef Nematod Türleri
| Nematod Türü |
Etki Düzeyi |
Açıklama |
| Meloidogyne incognita |
***** |
En duyarlı tür (J2 ölüm oranı %90+) |
| Pratylenchus penetrans |
*** |
Kök lezyonlarında %60 azalma |
| Heterodera glycines |
** |
Kist gelişimi baskılanır |
| Rotylenchulus reniformis |
** |
Dişi gelişimi azalır |
5. Kullanım Alanları
| Bitki Grubu |
Kullanım Şekli |
| Sebzeler (domates, biber, patlıcan) |
Yeşil gübreleme / küspesi toprağa karıştırma |
| Narenciye, zeytin, bağ |
Toprak fumigasyonu veya Brassica ara ürünü |
| Pamuk, yerfıstığı, patates |
Meloidogyne baskısı |
| Sera ve fidanlıklar |
Organik toprak sterilizasyonu |
| Organik tarım |
OMRI / EU Organic sertifikalı ürünlerle uyumlu |
6. Uygulama Bilgileri
| Özellik |
Bilgi |
| Doz (yeşil bitki) |
15–25 ton/ha |
| Doz (küspesi) |
1000–2000 kg/ha |
| Uygulama zamanı |
Dikim öncesi / toprak dinlendirme döneminde |
| Uygulama şekli |
Toprağa karıştırma + sulama + 5–7 gün kapama |
| Etki süresi |
10–20 gün (uçucu ITC etkisi) |
| PHI (Hasat aralığı) |
0 gün (kalıntısız) |
7. Toksikolojik ve Ekotoksikolojik Özellikler
| Parametre |
Değer |
| Oral LD₅₀ (sıçan) |
>2000 mg/kg |
| Balık LC₅₀ (96h) |
40–80 mg/L (orta toksik) |
| Arılara etkisi |
Zararsız |
| Toprak kalıcılığı (DT₅₀) |
3–10 gün |
| Kalıntı riski (MRL) |
Yok |
| Ekotoksik etki |
Düşük, biyolojik olarak parçalanır |
8. Avantaj ve Dezavantajlar
| Avantaj |
Dezavantaj |
| Tamamen doğal ve kalıntısız |
Etkisi kısa (uçucu bileşikler) |
| Kimyasal fumigantlara doğal alternatif |
Uygulama sonrası toprak kapatılması gerekir |
| Toprak mikrobiyotasını zenginleştirir |
Yüksek dozda azot bağlama etkisi olabilir |
| Organik tarıma uygun |
Sıcaklık ve nem çok önemli (enzim aktivitesi için) |
9. Türkiye Ruhsat Durumu (2025 itibarıyla)
Glukozinolat bazlı biyofumigant ürünler Türkiye’de “biyolojik toprak dezenfektanı” olarak kayıtlıdır:
| Ürün Adı |
Etken Madde |
Kullanım Alanı |
| Biofum™ |
Brassica meal (glukozinolat + myrosinaz) |
Meloidogyne spp. kontrolü |
| MustGro® |
Brassica juncea glukozinolatları |
Toprak fumigasyonu |
| BrassNema® |
Glukozinolat + Trichoderma |
Toprak sağlığı ve nematod baskısı |
