Carbon disulfide (CS₂) yani karbon disülfür, tarihi olarak güçlü bir kimyasal fumigant nematisit olarak kullanılmıştır — ancak günümüzde yüksek toksisitesi ve patlayıcılığı nedeniyle yasaklanmış veya kullanımı ciddi şekilde kısıtlanmış bir maddedir.
Eskiden özellikle toprak fumigasyonu için Meloidogyne spp., Heterodera spp. gibi nematodlara karşı uygulanmaktaydı, ancak günümüzde daha güvenli fumigantlar (ör. metam-sodyum, dazomet, 1,3-dikloropropen) onun yerini almıştır.
1. Kimyasal ve Genel Bilgiler
| Özellik |
Bilgi |
| Etken madde adı |
Carbon disulfide (Karbon disülfür) |
| Kimyasal formül |
CS₂ |
| CAS No |
75-15-0 |
| Kimyasal sınıfı |
İnorganik sülfür bileşiği |
| Fiziksel formu |
Uçucu, renksiz, keskin kokulu sıvı |
| Etki tipi |
Fumigant (gaz fazında öldürücü) |
| Kullanım alanı (tarihsel) |
Nematod, böcek, fungus ve yabancı ot tohumları için toprak dezenfektanı |
2. Etki Mekanizması (Nematod Üzerine)
Carbon disulfide, gaz fazında toprakta difüze olarak nematodların solunum sistemini bozar.
| Etki Mekanizması |
Açıklama |
| 1 Solunum enzimlerini inhibe eder |
Mitokondrideki sülfhidril (-SH) gruplarına bağlanır, elektron taşınmasını durdurur. |
| 2 Sinir sistemi etkisi |
Hücre içi iyon dengesini bozar → felç ve ölüm. |
| 3 Protein denatürasyonu |
Hücre proteinleriyle bağlanarak metabolik çöküş oluşturur. |
| 4 Yumurtalar ve J2’ler üzerinde etkili |
Gaz penetrasyonu yüksek olduğundan tüm evrelere etkilidir. |
3. Hedef Nematod Türleri (Tarihsel Kullanımda)
| Nematod Türü |
Etki Düzeyi |
Açıklama |
| Meloidogyne incognita |
***** |
Çok yüksek öldürücülük (%100 ölüm) |
| Heterodera glycines |
**** |
Kistlerde ölüm oranı yüksek |
| Pratylenchus penetrans |
*** |
Kök lezyonu ve yumurta çıkışı baskılanır |
| Ditylenchus dipsaci |
**** |
Soğan ve sarımsakta etkili |
4. Uygulama Şekli (Tarihsel)
| Özellik |
Bilgi |
| Doz |
300–600 L/ha (fumigasyon) |
| Uygulama şekli |
Toprağa enjekte edilir veya buhar olarak uygulanırdı |
| Bekleme süresi (PHI) |
30–45 gün (tam gaz çıkışı sonrası) |
| Uygulama sıcaklığı |
15–30 °C arası optimum |
| Uygulama sonrası |
Plastik örtü ile kapama yapılırdı |
5. Toksikolojik ve Ekotoksikolojik Özellikler
| Parametre |
Değer |
| Oral LD₅₀ (sıçan) |
118 mg/kg (yüksek toksik) |
| İnhalasyon LC₅₀ (sıçan, 1h) |
2500 ppm |
| Balık LC₅₀ (96h) |
1–2 mg/L (çok toksik) |
| Arılara etkisi |
Yüksek toksik |
| Toprakta kalıcılık |
Kısa (uçucu), ancak yüksek çevresel risk |
| Kalıntı riski (MRL) |
Yok (uçucu gaz), ancak çevreye zararlı |
| Patlayıcılık |
Çok yüksek — hava ile karışım halinde patlayıcı! |
6. Güvenlik ve Yasal Durum
| Bölge |
Kullanım Durumu |
Açıklama |
| AB (Avrupa Birliği) |
-Yasak |
REACH düzenlemesi kapsamında toksik ve patlayıcı madde |
| ABD (EPA) |
- Kullanımı durduruldu |
1980’lerden itibaren yasaklı |
| Türkiye |
- Ruhsat yok |
Tarımda kullanımı yasaklı pestisit listesinde |
| FAO/WHO |
- Tavsiye edilmez |
İnsan ve çevre sağlığı riski nedeniyle |
7. Avantaj ve Dezavantajlar
| Avantaj |
Dezavantaj |
| Etki spektrumu çok geniş (nematod, fungus, böcek) |
Son derece toksik ve patlayıcı |
| Gaz difüzyonu yüksek (derin etki) |
İnsan sağlığı ve çevre için aşırı tehlikeli |
| Kalıntı bırakmaz (uçucu) |
Yüksek riskli uygulama ve ekipman gerektirir |
| Tüm yaşam evrelerine etkili |
Tüm dünyada yasaklanmış durumda |
