Isothiocyanates (İzotiyosiyanatlar), doğal ve sentetik kökenli güçlü nematisit bileşiklerdir.
Bu bileşikler, özellikle Brassicaceae familyasındaki bitkilerde (örneğin Brassica juncea, Sinapis alba) bulunan glukozinolatların enzimatik yıkımıyla oluşur — ve doğal fumigant olarak fitonematodların ölümüne neden olur.
Ayrıca bazı sentetik izotiyosiyanatlar (örneğin methyl isothiocyanate, allyl isothiocyanate) geçmişte kimyasal nematisit olarak da kullanılmıştır.
1. Genel Bilgiler
| Özellik |
Bilgi |
| Kimyasal grup |
İzotiyosiyanatlar (R–N=C=S) |
| Köken |
Glukozinolat yıkımı (biyolojik) veya kimyasal sentez |
| Örnek bileşikler |
Allyl ITC, Methyl ITC, Benzyl ITC, Phenethyl ITC |
| Etki tipi |
Fumigant / hücre zarını bozucu nematisit |
| Uygulama şekli |
Toprak karışımı, yeşil gübreleme, fumigasyon |
| Kullanım alanı |
Toprak kaynaklı nematod ve fungus baskısı |
2. Etki Mekanizması (Nematod Üzerine)
İzotiyosiyanatlar hem biyolojik kaynaklı (Brassica bitkileri) hem de kimyasal fumigantlar (ör. metam-sodyum, dazomet) formunda nematisidal etki gösterir.
| Etki Mekanizması |
Açıklama |
| 1 Hücre zarını bozma |
Lipofilik yapı sayesinde kutikuladaki lipidleri çözer, iyon dengesini bozar. |
| 2 Solunum enzimlerini inhibe eder |
Sülfhidril (-SH) gruplarına bağlanarak oksidatif fosforilasyonu durdurur. |
| 3 Sinir sistemi felci |
Nematodun hareket kabiliyeti ve beslenmesi durur. |
| 4 Yumurtadan çıkışı engeller |
Meloidogyne yumurta açılım oranı %80–90 azalır. |
| 5 Repellent (kovucu) etki |
Uçucu yapısı kök bölgesine yönelimi engeller. |
3. Doğal ve Sentetik İzotiyosiyanatlar
| Tür |
Kaynak / Kullanım |
Etki Gücü (Nematisidal) |
| Allyl isothiocyanate (A-ITC) |
Hardal (Brassica juncea), Sinapis alba |
***** |
| Methyl isothiocyanate (MITC) |
Metam-sodium ve Dazomet’in aktif türevi |
***** |
| Benzyl isothiocyanate (BITC) |
Hardal, şalgam, turp |
**** |
| Phenethyl isothiocyanate (PEITC) |
Raphanus sativus, Brassica napus |
*** |
| Erucin isothiocyanate |
Rokadan (Eruca sativa) |
*** |
| Butenyl isothiocyanate |
Kolza ve brokoli |
** |
4. Kullanım Alanları
| Uygulama Şekli |
Açıklama |
| Biyofumigasyon (yeşil gübreleme) |
Brassica juncea, Sinapis alba yeşil bitki toprağa karıştırılır. |
| Bitkisel toz / meal formu |
Mustard meal veya Brassica küspesi toprağa uygulanır. |
| Kimyasal türevler (MITC) |
Metam-sodyum veya dazomet toprakta ITC oluşturur. |
| Sıvı ekstrakt |
Glukozinolat ekstraktları (ör. Biofum, MustGro) doğal kaynaklı ITC üretir. |
5. Uygulama Bilgileri
| Özellik |
Bilgi |
| Doz (biyolojik kaynak) |
1–2 ton/ha (yeşil bitki) veya 1000–2000 kg/ha (meal) |
| Doz (kimyasal form) |
400–600 L/ha (Metam-sodium) |
| Uygulama zamanı |
Dikim öncesi 15–30 gün |
| PHI (Hasat aralığı) |
0–14 gün |
| Etki süresi |
10–20 gün (gaz etkisi), uzun vadede toprak sağlığı iyileşir |
6. Toksikolojik ve Ekotoksikolojik Özellikler
| Parametre |
Değer |
| Oral LD₅₀ (sıçan) |
100–200 mg/kg (methyl ITC) |
| Balık LC₅₀ (96h) |
0.3–0.8 mg/L (orta toksik) |
| Arılara etkisi |
Düşük |
| Toprak kalıcılığı (DT₅₀) |
3–10 gün |
| Kalıntı (MRL) |
Yok (doğal kaynaklı) |
| Organik tarıma uygunluk |
- Biyolojik kökenli ITC’ler (Brassica türevleri) uygundur |
7. Avantaj ve Dezavantajlar
| Avantaj |
Dezavantaj |
| Doğal fumigant, kalıntısız |
Uçucu ve kısa etkili |
| Geniş etki spektrumu (nematod + fungus + böcek) |
Etki için yeterli toprak nemi gerekir |
| Organik tarıma uyumlu |
Yüksek dozda bitkilere fitotoksik olabilir |
| Kimyasal ITC’ler yüksek etkilidir |
Ancak toksisite ve çevresel risk taşır |
8. Türkiye Ruhsat Durumu (2025 itibarıyla)
| Form |
Örnek Ürün |
Durum |
| Doğal ITC (Brassica meal) |
Biofum™, MustGro®, BrassNema® |
- Ruhsatlı biyofumigant |
| Kimyasal ITC (MITC) |
Metam-Sodyum (Nemasol®, Basamid® türevleri) |
- Ruhsatlı nematisit |
| Benzyl / Allyl ITC saf form |
— |
- Ruhsatlı değil (laboratuvar çalışmaları düzeyinde) |
