Bilgi Bankası

Genel Bilgiler
Rotenone, tropikal bölgelerde yetişen Derris, Lonchocarpus ve Tephrosia türü bitkilerden elde edilen doğal bir insektisit ve iktiyosit (balık öldürücü) bileşiktir. Bitkisel kökenli olmasına rağmen güçlü bir solunum inhibitörüdür ve hem böceklere hem balıklara toksiktir. Özellikle organik tarımın erken dönemlerinde yaygın kullanılmış, günümüzde çevresel riskleri nedeniyle birçok ülkede kısıtlanmıştır.

1. Kimyasal Özellikler
Özellik Bilgi
Kimyasal Adı (2R,6aS,12aS)-1,2,6,6a,12,12a-Hexahydro-2-isopropenyl-8,9-dimethoxychromeno[3,4-b]furo[2,3-h]chromen-6-one
CAS Numarası 83-79-4
Moleküler Formül C₂₃H₂₂O₆
Molekül Ağırlığı 394.42 g/mol
Kimyasal Sınıfı İzoflavonoid – doğal mitokondri inhibitörü
Kaynak Bitkiler Derris elliptica, Lonchocarpus utilis, Tephrosia vogelii
Fiziksel Görünüm Kristalimsi, açık sarı veya açık kahverengi toz
Erime Noktası 163–165 °C
Buhar Basıncı (25 °C) 1 × 10⁻⁷ Pa
Suda Çözünürlük 0.2 mg/L
Log Kow 4.1
Stabilite Fotolabile (güneş ışığında hızla bozulur), pH 7’nin üzerinde kararsız

2. Etki Mekanizması
Özellik Bilgi
Etki Şekli Temas ve mide yoluyla etkili doğal insektisit
Etki Mekanizması Mitokondride kompleks I (NADH:ubikinon redüktaz) enzimini inhibe eder → elektron taşınması durur → ATP üretimi engellenir → hücresel enerji çökmesi ve ölüm
IRAC Kodu 21A – Mitokondriyal elektron taşıma inhibitörleri (Kompleks I)
Etki Özelliği Yavaş öldürücü, fakat uzun süreli etkili; hem böceklere hem balıklara güçlü toksik etki gösterir

3. Etkili Olduğu Zararlılar
Zararlı Grubu Örnek Türler
Lepidoptera Spodoptera littoralis, Pieris brassicae, Plutella xylostella
Hemiptera Aphis gossypii, Bemisia tabaci
Diptera Musca domestica
Coleoptera Leptinotarsa decemlineata (Patates böceği)
Akarlar (kısmen) Tetranychus urticae
Balıklar (iktisyosit etki) Solungaç solunumu olan türlerde güçlü toksik etki

4. Ruhsat Durumu
Bölge / Ülke Durum
Türkiye Ruhsatlı değildir; organik kullanım izni kaldırılmıştır
AB (EU) Yasaklı (2011’den itibaren)
ABD (EPA) Ruhsatlı değil, yalnızca laboratuvar amaçlı
Kanada / Avustralya Yasaklı
FAO Kod No RTN

5. Toksikolojik ve Ekotoksikolojik Veriler
Özellik Bilgi
Akut Oral LD₅₀ (sıçan) 132 mg/kg (yüksek toksisite)
Akut Dermal LD₅₀ (tavşan) 2000 mg/kg
Balıklar (LC₅₀ 96 saat) 0.003 mg/L (çok toksik)
Arılar Üzerindeki Etki Orta toksisite
Kuşlar Üzerindeki Etki Düşük toksisite
Biyobirikim Potansiyeli Orta (yağ dokularında birikir)
İnsan Sağlığı Etkileri Solunumla alındığında Parkinson benzeri nörotoksik etki riski (mitokondri hasarı)
ADI (Kabul Edilebilir Günlük Alım) 0.01 mg/kg/gün (geçici değer)

6. Avantajlar ve Dezavantajlar
Avantaj Dezavantaj
Doğal bitkisel kökenli insektisit İnsan ve balıklar için yüksek toksisite
Organik tarımda kısa süreli kullanım geçmişi AB ve ABD’de yasaklı
Direnç gelişimi yavaş UV ışığı altında hızla bozulur
Geniş zararlı spektrumu Memelilerde nörotoksik potansiyel

7. Uygulama Bilgileri (Tarihsel)
Ürün Zararlı Doz Uygulama Şekli
Sebzeler Yaprak bitleri, tırtıllar 50–75 mL/100 L su Larva başlangıcında
Pamuk Helicoverpa, Spodoptera 60–80 mL/100 L su Popülasyon yükseldiğinde
Narenciye / Elma Kırmızı örümcek 70 mL/100 L su Erken yaz döneminde
Su Alanları Balık kontrolü 0.05–0.1 mg/L Denetimli iktiyosid uygulaması

8. Direnç Yönetimi (IRAC Tavsiyesi)
Tavsiye Açıklama
Rotasyon Aynı IRAC 21A grubundaki (Fenpyroximate, Tebufenpyrad, Pyridaben) ürünlerle ardışık kullanılmamalı
Alternatif Biyolojik ajanlar (Bt, Spinosad) veya doğal yağlar (Neem, Karanfil yağı) ile dönüşümlü kullanılabilir
Uygulama Aralığı 10–14 gün aralıklarla maksimum 2 uygulama (eski sistemde)

İlaç Önerileri