Rhizoctonia kök çürüklüğü (Rhizoctonia solani) Hastalık Etmeni ve Biyolojisi
Başlık Açıklama
Etmen Adı Rhizoctonia solani J.G. Kühn (Teleomorf formu: Thanatephorus cucumeris )
Hastalık Adı Rhizoctonia kök çürüklüğü / Fide yanıklığı / Kök boğazı çürüklüğü
Konukçular Antep fıstığı (Pistacia vera ), ceviz, badem, turunçgil, pamuk, sebzeler, tahıllar dahil 200’den fazla bitki türü.
Yaşam Döngüsü Fungus, toprakta ve bitki kök artıklarında sklerotium (sert yapılar) ve miselyum formunda uzun süre canlı kalabilir. Uygun koşullarda miselyum gelişir ve kök yüzeyine temas ettiğinde doğrudan enfekte eder.
Optimum Gelişme Koşulları Sıcaklık 25–30 °C; nemli, ağır bünyeli, drenajı kötü topraklarda hızlı gelişir.
Yayılma Şekli Toprak, su, bulaşık fidan, işçi ayakkabıları, sulama ekipmanlarıyla taşınır.
Yaşam Stratejisi Nekrotrofik patojen — konak hücrelerini öldürerek beslenir.
Spor Oluşumu Fungus genellikle konidiospor oluşturmaz; miselyum parçaları ve sklerotlar enfektif yapı görevi görür.
Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi
Başlık Detaylı Bilgi
Zarar Gören Organlar Genç kökler, kök boğazı, bazen sürgün altı dokular.
Zarar Mekanizması Fungus, hücre duvarını parçalayan enzimler (selülaz, pektinaz) salgılar; iletim demetlerini tahrip eder, su ve besin alımını engeller.
Görülme Dönemi Genellikle ilkbahar–yaz aylarında, toprak sıcaklığı ve nemin yükseldiği dönemlerde.
Verim Kaybı Fidelerde ölümler, genç ağaçlarda gelişme geriliği, ileri vakalarda kök çürümesi sonucu kuruma.
Ekonomik Önemi Fidanlık ve genç bahçelerde ciddi kayıplara neden olur; kök sisteminde kalıcı hasar oluşturur.
Belirtiler ve Tanılama Kriterleri
Bitki Kısmı Belirti Tanımı Ayırt Edici Özellik
Kök Boğazı ve Kökler Kahverengi-siyah çürük alanlar; dış kabuk dokusu kolay soyulur. İç dokular siyahımsı, sert; kötü drenajlı topraklarda hızla yayılır.
Genç Fidanlar Gövde alt kısmında daralma ve siyahlaşma; bitki solar. "Fide yanıklığı" görünümü; fideler kolay devrilir.
Yaprak ve Sürgünler Sararma, pörsüme, uç kurumaları. Kök sistemi incelendiğinde tipik çürümüş, lifsi yapı kaybı gözlenir.
İleri Evre Kök tamamen çürür, ağaç kökten kesilmiş gibi devrilir. Toprakta siyah sklerot yapıları görülebilir (1–3 mm çapında).
Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri
Faktör Etkisi
Toprak Sıcaklığı 25–30 °C’de optimum gelişim; 15 °C altında aktivite azalır.
Toprak Nem Oranı Yüksek nem (doygunluk veya kötü drenaj) enfeksiyonu teşvik eder.
Toprak Yapısı Ağır, su tutan ve organik maddece zengin topraklarda daha yaygın.
Fidan Bulaşıklığı En önemli bulaşma kaynağı; temiz fide kullanımı kritik.
Monokültür Aynı alanda sürekli fıstık veya benzer konukçular yetiştirilmesi inokulum yoğunluğunu artırır.
Aşırı Azotlu Gübreleme Yumuşak dokuların oluşmasına ve duyarlılığın artmasına neden olur.
Kültürel Mücadele Önlemleri
Uygulama Alanı Önerilen Önlem
Toprak Drenajı Taban suyu yüksek alanlardan kaçınılmalı; drenaj kanalları oluşturulmalı.
Fidan Hijyeni Sertifikalı, hastalıksız fidan kullanılmalı; dikim öncesi kök dezenfeksiyonu yapılmalı.
Toprak İşleme Yaz aylarında derin sürüm, sklerotların yüzeye çıkarılıp kurumasını sağlar.
Solarizasyon Yaz döneminde 4–6 hafta süreyle toprak plastikle kapatılarak patojen yükü azaltılır.
Ekim Nöbeti Aynı parselde ardışık fıstık dikiminden kaçınılmalı; tahıl gibi konukçu olmayan bitkilerle dönüş yapılmalı.
Sulama Yönetimi Aşırı sulamadan kaçınılmalı; sulama aralıkları optimize edilmeli.
Kimyasal Mücadele
Uygulama Zamanı Açıklama
Fidan Dikimi Öncesi Fidan kökleri fungisit süspansiyonuna 15–30 dk daldırılabilir.
Toprak Uygulaması Damlama hattına veya fidan çevresine uygulanabilir; genellikle koruyucu amaçlı.
Rotasyon Programı Aynı etken madde tekrarlanmamalı; farklı FRAC grupları dönüşümlü kullanılmalı.
İlk Belirti Sonrası Kısmi çürüklüklerde sistemik fungisitler kullanılabilir; ileri enfeksiyonlarda kültürel önlemlerle kombinasyon gerekir.
Kullanılabilecek Başlıca Etken Maddeler
Etken Madde FRAC Kodu / Etki Mekanizması Etki Tipi Açıklama ve Kullanım Notu
Flutolanil 7 – SDHI Sistemik Rhizoctonia türlerine karşı yüksek etkilidir; kök çürüklüğü için özel formülasyonlar.
Azoxystrobin 11 – QoI (Strobilurin) Sistemik / Translaminar Toprak uygulamasıyla kök enfeksiyonlarını azaltır.
Pencycuron 20A – Fenylurea Sistemik Rhizoctonia’ya spesifik etkili fungisit; fide ve kök koruması için kullanılır.
Iprodione 2 – Dicarboximide Lokal sistemik Kök ve kök boğazı koruyucusu; diğer patojenlere karşı da etkilidir.
Tebuconazole 3 – DMI (Triazol) Sistemik Alternatif rotasyon maddesi; fungisit karışımlarında desteklenebilir.
Thiram / Captan M3 – Çoklu etki Koruyucu Fidan kök daldırma uygulamalarında kullanılır.
Biyolojik Mücadele
Biyolojik Etmen / Ürün Etkisi Kullanım Şekli
Trichoderma harzianum Rhizoctonia miselyumlarını mikoparazitizm yoluyla baskılar. Fidan dikiminde kök daldırma veya toprak uygulaması.
Bacillus subtilis Antifungal metabolit üretimiyle patojen baskılar. Damlama hattı veya kök bölgesi spreyi.
Gliocladium virens Toprakta kolonize olarak patojenle besin rekabetine girer. Solarizasyon sonrası toprak inokulasyonu.
Kompost ve Mikrobiyal Preparatlar Toprak mikrobiyotasını güçlendirir. Organik madde ve biyolojik dengeyi destekler.
Direnç Yönetimi ve Entegre Strateji
Kriter Öneri
FRAC Rotasyonu Aynı etki mekanizması ardışık kullanılmamalı.
Kültürel + Biyolojik Kombinasyon Fungisit programı biyolojik ajanlarla desteklenmeli.
Toprak Analizi ve Nem Kontrolü Her sezon öncesi yapılmalı.
Kayıt Tutma ve İzleme Uygulama tarihleri, sıcaklık, nem, hastalık şiddeti düzenli kaydedilmeli.
