Tripsler (Frankliniella occidentalis Thrips tabaci)
Zararlının Tanımı ve Sınıflandırması
| Başlık |
Açıklama |
| Bilimsel Adı |
Frankliniella occidentalis (Batı çiçek tripsi), Thrips tabaci (Soğan tripsi) |
| Türkçe Adı |
Trips / Çiçek tripsi / Soğan tripsi |
| Takım (Order) |
Thysanoptera |
| Familya (Family) |
Thripidae |
| Zararlı Tipi |
Emici-yırtıcı ağız yapısına sahip zararlı; yaprak, çiçek ve genç meyve dokularında emgi yapar. |
| Ergin Görünümü |
1–1.3 mm boyunda, ince uzun gövdeli; sarımsı-kahverengi tonlarda; kanatlar dar, kenarları saçaklı. |
| Yumurta |
Oval, 0.2 mm uzunlukta; yaprak veya çiçek dokusu içine bırakılır. |
| Larva (Nimf) |
Kanatsız, açık sarı-yeşil renkte, çok hareketlidir. |
| Ayırt Edici Özellik |
Yaprak ve meyvede gümüşî parıltılı lekeler, bronzlaşma ve deformasyon. |
Yaşayışı ve Biyolojisi
| Başlık |
Açıklama |
| Döl Sayısı |
10–15 döl/yıl (uygun iklimde sürekli). |
| Kışı Geçirme Şekli |
Ergin veya nimf hâlinde; bitki artıkları ve toprak yüzeyinde. |
| İlk Aktivite Dönemi |
Mart sonu–Nisan başı (hava 15 °C üzerine çıktığında). |
| Yumurta Bırakma |
Dişiler dokular içine yumurta bırakır; 30–50 yumurta. |
| Gelişme Süresi |
20–25 °C’de 12–18 gün (yumurtadan ergine). |
| Uygun Koşullar |
25–30 °C sıcaklık, %60–70 nem. |
| Dağılma Şekli |
Rüzgârla, fide taşınmasıyla, insan faaliyetiyle. |
Konukçuları
| Bitki Türü |
Duyarlılık Düzeyi |
Açıklama |
| Pistacia vera (Antep fıstığı)* |
Yüksek |
Özellikle genç sürgün, yaprak ve çiçeklerde zarar yapar. |
| Capsicum annuum, Solanum lycopersicum |
Çok yüksek |
Seralarda yoğun görülür. |
| Allium cepa, Citrullus lanatus, Cucumis sativus |
Orta–yüksek |
Alternatif konukçular. |
| Fragaria × ananassa (Çilek) |
Çok yüksek |
F. occidentalis’in ana konukçularındandır. |
| Citrus spp. |
Orta |
Genç sürgün ve tomurcuklarda bulunur. |
Zarar Şekli ve Belirtiler
| Zarar Tipi |
Açıklama |
Belirtiler |
| Emgi Zararı |
Hücre özsuyunu emer, klorofil parçalanır. |
Yapraklarda gümüşî parlak lekeler, bronzlaşma. |
| Çiçek Zararı |
Polen ve çiçek dokusunu tüketir. |
Çiçek dökülmesi, meyve tutumunun azalması. |
| Meyve Zararı |
Genç meyve yüzeyinde beslenme lekeleri. |
Pütürlü yüzey, kabuk deformasyonu. |
| Virüs Taşıyıcılığı |
Özellikle F. occidentalis → Tomato spotted wilt virus (TSWV) taşıyıcısıdır. |
Meyvede lekeler, deformasyon, gelişme geriliği. |
| Dolaylı Zarar |
Emgi alanlarında mantar enfeksiyonlarına açık yara oluşur. |
Renk bozuklukları, sekonder patojen girişi. |
Popülasyonu Artıran Faktörler
| Faktör |
Etkisi |
| Sıcak ve kuru hava (25–35 °C) |
Gelişme hızını artırır. |
| Yoğun bitki örtüsü |
Yaprak altlarında uygun yaşam alanı sağlar. |
| Azot fazlalığı |
Bitki dokularını yumuşatır, beslenmeyi kolaylaştırır. |
| Doğal düşman kaybı |
Kimyasal dengesizlik sonrası popülasyon artar. |
| Budama ve havalanma eksikliği |
Trips yoğunluğunu artırır. |
Doğal Düşmanları (Biyolojik Kontrol Etmenleri)
| Doğal Düşman |
Tür / Grup |
Etkisi |
| Orius laevigatus, O. insidiosus |
Yırtıcı hemipterler (korsan böcekler) |
Trips yumurta ve larvalarını avlar. |
| Amblyseius cucumeris, Neoseiulus barkeri |
Yırtıcı akarlar |
Trips larvalarını tüketir. |
| Chrysoperla carnea |
Yeşil dantel kanatlı |
Larvaları aktif yırtıcıdır. |
| Beauveria bassiana, Metarhizium anisopliae |
Entomopatojen mantarlar |
Özellikle nemli koşullarda etkilidir. |
| Thripobius semiluteus |
Parazitoid yaban arısı |
Trips nimflerini parazitleyerek öldürür. |
Kültürel Mücadele Önlemleri
| Uygulama Alanı |
Önerilen Önlem |
| Budama ve Temizlik |
Ağaç içi sık dallanma azaltılmalı; enfekteli sürgünler uzaklaştırılmalı. |
| Sulama ve Nem Kontrolü |
Fazla kuraklık önlenmeli, mikroklima dengelenmeli. |
| Besleme Programı |
Azot dengesi sağlanmalı, kalsiyum ve potasyum artırılmalı. |
| Sarı-Mavi Yapışkan Tuzaklar |
Popülasyon izleme ve kısmi kontrol. |
| Yabancı Ot Kontrolü |
Tripsler için ara konukçular ortadan kaldırılmalı. |
| Hasat Sonrası Hijyen |
Bitki artıkları yok edilmeli. |
Kimyasal Mücadele
| Uygulama Zamanı |
Açıklama |
| Erken Dönem (Nisan–Mayıs) |
Trips kolonileri yeni oluştuğunda. |
| Yoğun Dönem (Haziran–Temmuz) |
Popülasyon artışında ikinci uygulama. |
| Çiçeklenme Öncesi |
Çiçek zararı başlamadan önce koruyucu uygulama. |
| PHI (Bekleme Süresi) |
7–14 gün (etken maddeye göre). |
| Direnç Yönetimi |
Aynı IRAC grubundaki ilaçlar ardışık kullanılmamalı. |
Kullanılabilecek Başlıca Etken Maddeler
| Etken Madde |
IRAC Kodu / Etki Mekanizması |
Etki Tipi |
Açıklama |
| Spinosad |
5 – Nikotinik ACh modülatörü |
Temas + mide |
Organik tarımda da kullanılabilir. |
| Spinetoram |
5 – Nikotinik modülatör (spinosin türevi) |
Temas + sistemik |
Hızlı etki, düşük kalıntı. |
| Cyantraniliprole |
28 – Ryanodin reseptör modülatörü |
Sistemik |
Yumurta ve larvalara etkili. |
| Abamectin |
6 – Glutamat-kapılı Cl⁻ kanal aktivatörü |
Sistemik |
Larva evresinde güçlü. |
| Acetamiprid |
4A – Nikotinik ACh agonisti |
Sistemik |
Emgi zararlılarında etkili. |
| Flupyradifurone |
4D – Butenolid |
Sistemik |
Arı dostu, uzun etkili. |
| Lambda-cyhalothrin |
3A – Sodyum kanal modülatörü |
Temas |
Hızlı öldürücü, ancak doğal düşmanlara etkili. |
Biyolojik ve Biyoteknik Mücadele
| Yöntem / Etmen |
Etkisi |
Uygulama Şekli |
| Orius laevigatus salımı |
Yırtıcı hemipter |
10 birey/ağaç, Nisan–Haziran. |
| Amblyseius cucumeris salımı |
Yırtıcı akar |
5 birey/yaprak, erken dönem. |
| Beauveria bassiana / Metarhizium anisopliae |
Entomopatojen mantar |
Akşam uygulaması, 25–28 °C’de. |
| Neem yağı (Azadirachtin) |
Repellent + beslenme engelleyici |
10–15 ml/L, 10–15 günde bir. |
| Mavi yapışkan tuzaklar |
Trips için spesifik izleme |
5–10 adet/da. |
Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) Programı
| Dönem |
Uygulama |
Amaç |
| Kış Sonu (Şubat–Mart) |
Budama + bahçe hijyeni |
Kışı geçiren bireyleri yok etmek. |
| İlkbahar (Nisan) |
Spinosad / Spirotetramat |
Erken kolonileri baskılamak. |
| Yaz Başında (Haziran) |
Abamectin / Cyantraniliprole |
Yoğun dönem kontrolü. |
| Yaz Ortasında (Temmuz–Ağustos) |
Neem yağı + biyolojik ajan |
Kalıntısız koruma, doğal dengeyi sürdürmek. |
| Hasat Sonrası (Eylül) |
Bahçe temizliği + tuzaklar |
Popülasyonu düşürmek. |
Gözlem ve Ekonomik Eşik
| Bitki Aşaması |
Eşik Değeri |
Uyarı |
| Yaprak Gelişimi |
10 yapraktan 2–3’ünde trips varlığı |
Erken müdahale eşiği. |
| Çiçeklenme |
%10 çiçekte zarar veya dökülme |
Kimyasal/biyolojik müdahale gerekli. |
| Meyve Dönemi |
%15 meyvede bronzlaşma |
Dirençli populasyon riski. |
|
|
