Fıstık yaprak galeri güvesi (Phyllonorycter plataniella)
Zararlının Tanımı ve Sınıflandırması
| Başlık |
Açıklama |
| Bilimsel Adı |
Phyllonorycter plataniella (Hübner, 1796) |
| Türkçe Adı |
Fıstık yaprak galeri güvesi / Yaprak madeni güvesi |
| Takım (Order) |
Lepidoptera |
| Familya (Family) |
Gracillariidae |
| Zararlı Tipi |
Yaprak dokusu içinde beslenen “galeri açan” zararlı |
| Ergin Görünümü |
6–8 mm boyunda, ön kanatlar gri-kahverengi zemin üzerinde beyaz zikzak desenli, arka kanatlar gri ve püsküllüdür. |
| Larva (Tırtıl) |
Yassı, sarı-açık yeşil renkli; yaprak dokusu içinde yaşar. |
| Pupa |
İnce ipek koza içinde, genellikle yaprak alt yüzeyinde. |
| Ayırt Edici Özellik |
Yaprak üzerinde kabarık, düzensiz renkli galeriler; iç dokuda beslenme izi. |
Yaşayışı ve Biyolojisi
| Özellik |
Açıklama |
| Döl Sayısı |
3–5 döl/yıl (iklim koşullarına göre) |
| Kışı Geçirme Şekli |
Pupa hâlinde, dökülmüş yapraklarda veya ağaç kabuğu altında |
| Yumurta Bırakma |
Dişi, yaprak alt yüzeyine veya damar çevresine tek tek yumurta bırakır. |
| Yumurtadan Çıkış Süresi |
3–5 gün (25 °C’de) |
| Larva Gelişimi |
10–14 gün; yaprak içinde galeriler oluşturarak beslenir. |
| Pupa Süresi |
7–10 gün |
| Ergin Ömrü |
5–7 gün; geceleri aktiftir. |
| Uygun Koşullar |
25–30 °C sıcaklık, orta-yüksek nem oranı. |
Konukçuları
| Bitki Türü |
Duyarlılık Düzeyi |
Açıklama |
| Pistacia vera (Antep fıstığı) |
Yüksek |
Yaprakta galeri zararı yapar. |
| Platanus orientalis (Doğu çınarı) |
Çok yüksek |
Doğal konukçusudur; kaynak popülasyon oluşturabilir. |
| Ceratonia siliqua (Keçiboynuzu) |
Orta |
Yaprak zararı gözlenebilir. |
| Pistacia atlantica, P. terebinthus |
Orta |
Anaç ve doğal populasyonlarda bulunabilir. |
Zarar Şekli ve Belirtiler
| Zarar Tipi |
Açıklama |
Belirtiler |
| Yaprak Galerisi |
Larvalar yaprak parankiması içinde tüneller açar. |
Yaprakta kabarık, sarımsı kahverengi lekeler. |
| Fotosentez Azalması |
Yaprak yüzeyinin %30–50’si tahrip olabilir. |
Sararma, erken yaprak dökümü. |
| Gelişim Geriliği |
Özellikle genç ağaçlarda büyüme geriliği. |
Zayıf sürgün gelişimi. |
| Estetik Kayıp |
İhracatlık fıstıklarda dolaylı kalite etkisi. |
Yaprakta düzensiz renk ve şekil bozukluğu. |
Popülasyonu Artıran Faktörler
| Faktör |
Etkisi |
| Yumuşak ve nemli ilkbahar |
Döl sayısı artar. |
| Yoğun yaprak dokusu / sık dikim |
Nem artışıyla popülasyonu destekler. |
| Kış temizlik eksikliği |
Pupa hâlinde kışlayan bireyler korunur. |
| Zayıf ağaç bünyesi |
Yaprak dokusu yumuşak olduğu için daha çok tercih edilir. |
Doğal Düşmanları (Biyolojik Kontrol Etmenleri)
| Doğal Düşman Türü |
Latince Adı |
Etkisi |
| Yumurta parazitoidi |
Trichogramma evanescens |
Yumurtalarda parazitlenme sağlar. |
| Larva parazitoidi |
Chrysocharis nepiera, Sympiesis ephippium |
Galeri içindeki larvaları parazitleyebilir. |
| Yırtıcı böcekler |
Chrysoperla carnea (yeşil avcı sineği) |
Genç larvaları tüketir. |
| Entomopatojen mantar |
Beauveria bassiana |
Yaprak yüzeyine püskürtüldüğünde enfekte eder. |
Kültürel Mücadele Önlemleri
| Uygulama Alanı |
Önerilen Önlem |
| Sonbahar Temizliği |
Dökülmüş yapraklar toplanmalı ve yakılmalı. |
| Kışlık Budama |
Yoğun dallar seyreltilmeli. |
| Sulama Yönetimi |
Aşırı nemden kaçınılmalı. |
| Feromon Tuzakları |
Ergin uçuşu izlenmeli. |
| Besin Dengesinin Sağlanması |
Fazla azotlu gübreleme zararı artırabilir. |
Kimyasal Mücadele
| Uygulama Zamanı |
Açıklama |
| Ergin Uçuş Başlangıcı (Nisan–Mayıs) |
Feromon tuzaklarda ilk yakalama sonrası. |
| Larva Dönemi (Mayıs–Haziran) |
Galeriler oluşmadan önce sistemik etkili ürünler. |
| Hasat Sonrası (Eylül) |
Kışlama öncesi popülasyonu azaltma. |
| PHI (Bekleme Süresi) |
14 gün (etken maddeye bağlı). |
Kullanılabilecek Başlıca Etken Maddeler
Biyoteknik ve Biyolojik Mücadele
| Yöntem / Etmen |
Etkisi |
Uygulama Şekli |
| Feromon Tuzakları |
Ergin izleme |
2–3 tuzak/da. |
| Trichogramma salımı |
Yumurtalarda parazitlenme |
50 birey/ağaç (Nisan başı). |
| Bt formülasyonları |
Larva gelişimini durdurur |
10 günde bir tekrarlanır. |
| Neem yağı (Azadirachtin) |
Beslenmeyi engeller |
10 ml/L doz, organik tarımda uygun. |
| Beauveria bassiana |
Larvalarda ölüm sağlar |
25–30 °C’de etkin. |
Entegre Zararlı Yönetimi (IPM) Programı
| Dönem |
Uygulama |
Amaç |
| Kış Sonu (Şubat–Mart) |
Dökülmüş yaprakların imhası |
Kışlayan pupaları yok etmek |
| İlkbahar (Nisan–Mayıs) |
Feromon tuzak kurulumu + Chlorantraniliprole uygulaması |
İlk dölün engellenmesi |
| Yaz (Haziran–Temmuz) |
Bt veya Spinetoram |
Galeri evresi larvaları baskılamak |
| Sonbahar (Eylül) |
Temizlik ve biyolojik uygulama |
Yeni dölün kışlamasını önlemek |
Gözlem ve Ekonomik Eşik
| Bitki Aşaması |
Eşik Değeri |
Uyarı |
| Yaprak Gelişimi |
%10 yaprakta galeri |
Erken müdahale eşiği |
| Çiçeklenme Sonrası |
%25 yaprakta zarar |
Kimyasal veya biyolojik uygulama gerekir |
| Yaz Ortası |
Galeri sayısı > 20 adet/ağaç |
Yoğun popülasyon riski |
|
|
