Bilgi Bankası

Kara Pas (Puccinia graminis f.sp. hordei)

Diğer Adları: Sap pası, Siyah pas
Hastalık Tipi: Mantar hastalığı
Konukçu Bitkiler: Arpa (Hordeum vulgare), buğday ve bazı yabani tahıllar
Görülme Dönemi: İlkbahar sonu – yaz başı

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Etmen: Puccinia graminis f.sp. hordei — Basidiomycota grubuna ait, zorunlu parazit bir pas mantarıdır.

  • Yaşam döngüsü beş spor evresine sahiptir: pikniyum, aecyum, üredium, telium ve basidyum.

  • Arpa üzerinde ürediospor evresi bulaşmadan sorumludur, teliospor evresi ise kışı geçirme formudur.

  • Teliosporlar bitki artıklarında dayanıklıdır; baharda çimlenerek yeni sporlar oluşturur.

  • Enfeksiyon için yaprak veya sap yüzeyinde 6–8 saat süreyle serbest su tabakası gerekir.

  • Sporlar rüzgarla uzun mesafelere taşınır; optimum sıcaklık 18–30 °C’dir.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Kara pas, arpa bitkisinin sap, yaprak ve başak kını bölgelerinde gelişir.

  • Fotosentez alanını azaltır, bitki zayıflar ve erken kurur.

  • Şiddetli enfeksiyonlarda sap kırılabilir, başak tam dolmaz ve bin dane ağırlığı düşer.

  • Daneler cılız, kırılgan olur ve verim kaybı %20–60 arasında değişebilir.

  • Güçlü enfeksiyonlar, özellikle nemli ve sıcak iklimlerde, tarlayı tamamen etkisiz hale getirebilir.

  • Ayrıca saplarda zayıflık oluşturduğundan yatma riski artar.

Belirtiler ve Tanılama

Bitki Kısmı Görülen Belirti Açıklama
Yapraklar Kırmızımsı kahverengi, oval veya çizgisel pustüller Genellikle alt yapraklardan başlar
Sap ve kın Uzun, yırtık görünümlü, koyu pas lekeleri Pustüller birleşip çizgi oluşturur
İleri dönem (telial evre) Siyah renkli pustüller Hasat öncesi dönemde, hastalığın son evresi
Başaklar Kısmen etkilenebilir Dane dolumu zayıflar, başak kısa kalır

Mikroskopta: Kahverengi, dikenli ürediosporlar ve siyah, kalın duvarlı teliosporlar gözlenir.
Alan teşhisinde en belirgin fark, pustüllerin uzunlamasına sap boyunca dizilmesidir.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Değer / Durum Etkisi
Sıcaklık 18–30 °C Ürediospor çimlenmesi ve yayılımı
Bağıl Nem %90 ve üzeri Spor çimlenmesi için gerekli nem
Serbest su tabakası ≥ 6 saat Enfeksiyonun başlaması için gerekli
Yoğun ekim Fazla Hava sirkülasyonunu azaltır
Azot fazlalığı – Duyarlılığı artırır
Yabani otlar – Alternatif konukçu görevi görür

Riskli bölgeler: Marmara, İç Anadolu, Trakya ve geç donların az olduğu sıcak vadiler (ör. Biga, Eskişehir, Polatlı, Konya çevresi).

Kültürel Mücadele

  • Dayanıklı ve sertifikalı tohumluk kullanılmalı.

  • Arka arkaya arpa ekimi yerine 3–4 yıllık rotasyon uygulanmalı.

  • Yabani tahıllar ve gönüllü bitkiler temizlenmeli.

  • Bitki artıklarının yakılması veya toprağa karıştırılması inokulum yoğunluğunu azaltır.

  • Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalı, fosfor dengesi korunmalı.

  • Ekim sıklığı azaltılarak hava sirkülasyonu artırılmalı.

Kimyasal Mücadele

İlaçlama, ilk pas pustülleri görüldüğünde başlatılır.
Hastalık yoğunluğu yüksek veya hava koşulları uygun ise 7–10 gün arayla 2. uygulama yapılabilir.

Etken Madde FRAC Kodu / Etki Mekanizması Uygulama Özelliği
Tebuconazole 3 (DMI – Triazol) Sistemik, koruyucu ve tedavi edici
Prothioconazole + Bixafen 3 + 7 (DMI + SDHI) Çift etki, uzun kalıcılık
Epoxiconazole 3 (DMI – Triazol) Küratif etki
Azoxystrobin 11 (QoI – Strobilurin) Spor çimlenmesini durdurur
Pyraclostrobin 11 (QoI – Strobilurin) Fizyolojik “greening effect” sağlar
Cyproconazole 3 Alternatif triazol seçeneği

Aynı FRAC grubuna ait fungisitler ardışık kullanılmamalıdır.

 Biyolojik Mücadele

  • Bacillus subtilis, Trichoderma harzianum ve Pseudomonas fluorescens spor gelişimini baskılar.

  • Kitosan, silikon ve deniz yosunu özleri bitki yüzeyinde dayanıklılık artırıcı etki yapar.

  • Erken dönemde biyolojik ajanlı yaprak uygulamaları kimyasal ihtiyacını azaltabilir.

Direnç Yönetimi

  • Farklı genetik kökene sahip dayanıklı çeşitlerin bölgesel olarak dönüşümlü kullanımı.

  • Aynı etki mekanizmasına sahip fungisitlerin ardışık kullanılmaması.

  • Hastalık eşiği altındaki alanlarda gereksiz ilaçlamadan kaçınılması.

  • Enfekte bitki artıkları temizlenmeli, hastalığın yayılma zinciri kırılmalı.

Entegre Mücadele (IPM) Yaklaşımı

Kültürel + Kimyasal + Biyolojik + İzleme ve Tahmin Sistemleri

  • AgroMeteoroloji verileriyle erken uyarı ve risk tahmini yapılmalı.

  • Yaprak gözlemleri, fenolojik dönem takibi ve drone görüntüleme desteklenebilir.

  • Kimyasal uygulamalar, sadece riskin yüksek olduğu dönemlerde planlanmalı.

  • Enfeksiyon riski azaldığında, biyolojik veya doğal direnç artırıcı çözümler tercih edilmeli.

İlaç Önerileri