Diğer adları: Arpa yaprak yanığı, Arpa yaprak lekesi, Scald Hastalık tipi: Mantar hastalığı Konukçu bitki: Arpa (Hordeum vulgare), yabani arpa türleri (Hordeum murinum, H. spontaneum)
Hastalık Etmeni ve Biyolojisi
Etmen: Rhynchosporium secalis (yeni adı Rhynchosporium commune).
Fungus, yaprak ve yaprak kınında yüzeysel enfeksiyon oluşturan bir nekrotrofiktir.
Kışı enfekte bitki artıkları ve gönüllü arpa bitkileri üzerinde konidial formda geçirir.
Sporlar (konidiler) yağmur damlalarıyla sıçrayarak yakın bitkilere bulaşır.
Enfeksiyon için 6–8 saat yaprak yüzeyinde nem gerekir; sıcaklık aralığı 12–18 °C optimumdur.
Hastalık, genellikle erken ilkbaharda hızla yayılır ve yağışlı, serin bölgelerde şiddetlidir.
Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi
Yapraklarda geniş lekeler oluşturarak fotosentez alanını azaltır.
Bitki zayıflar, erken yaşlanma ve dane dolumunun yetersizliği görülür.
Şiddetli enfeksiyonlarda verim kaybı %15–40 arasında değişir.
Bayrak yapraklarının enfekte olması, doğrudan dane kalitesi ve bin dane ağırlığı kaybına yol açar.
Kalite açısından: protein oranı düşer, dane kırılganlaşır.
Belirtiler ve Tanılama
Bitki kısmı
Görülen Belirti
Açıklama
Alt yapraklar
Açık gri-yeşil, suya benzer lekeler
Hastalığın ilk belirtileri
Orta yapraklar
Genişleyen açık renkli lekeler, kenarları kahverengi-siyah
Tipik mozaik görüntü
Yaprak kını
Kahverengimsi düzensiz lekeler
İleri dönem enfeksiyon
Başak dönemi
Yaprak kuruması, erken olgunlaşma
Verim düşüşü
Mikroskop altında: eliptik, çok hücreli konidiler ve konidioforlar görülür. Belirtiler genellikle yaprağın orta kısmında başlar, yukarıya doğru yayılır.
Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri
Faktör
Uygun Aralık / Durum
Etkisi
Sıcaklık
10–18 °C
Enfeksiyon ve gelişim için ideal
Bağıl nem
%95 ve üzeri
Spor çimlenmesini hızlandırır
Yağmur / çiğ
Uzun süreli yüzey nemi
Spor sıçraması ve yayılımı
Ekim sıklığı
Fazla
Mikroklima nemini artırır
Rotasyon eksikliği
Sürekli arpa ekimi
Artık inokulum yoğunluğunu yükseltir
Bitki artıkları
Temizlenmezse
Spor kaynağı olur
Kültürel Mücadele
Dayanıklı çeşitlerin kullanılması (örnek: ‘Tokak 157/37’, ‘Aydanhanım’, ‘Tarm 92’).
Arpa ardışık ekiminden kaçınılmalı, 3 yıl arayla rotasyon yapılmalı.
Bitki artıkları derin sürülerek toprağa karıştırılmalı.
Dengeli gübreleme yapılmalı; fazla azot uygulaması hastalığı artırır.
Tarladaki gönüllü bitkiler ve yabani arpa temizlenmeli.
Hava sirkülasyonunu artırmak için ekim sıklığı azaltılmalı.
Kimyasal Mücadele
İlk belirtiler (su lekesi benzeri gri-yeşil alanlar) görüldüğünde ilaçlama başlatılır.
İleri safhalarda ilaç etkisi sınırlı olur; bu nedenle erken müdahale önemlidir.
