Bilgi Bankası

Kök ve Kök Boğazı Çürüklüğü (Fusarium spp. Bipolaris sorokiniana)

Etmen: Fusarium spp. ve Bipolaris sorokiniana
Hastalık tipi: Toprak ve tohum kaynaklı mantar hastalığı
Konukçular: Arpa (Hordeum vulgare), buğday, çavdar ve diğer tahıllar

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Hastalığa birden fazla mantar türü neden olur.

    • Fusarium culmorum, F. graminearum, F. solani → nemli ve serin koşullarda aktif.

    • Bipolaris sorokiniana → kuru ve sıcak koşullarda daha yaygındır.

  • Her iki etmen de toprakta, tohumda ve bitki artıklarında uzun süre canlı kalabilir.

  • Sporlar, yağmur suyu, toprak sıçraması veya enfekte tohum yoluyla yayılır.

  • Genellikle tohum çimlenmesi ve fide gelişimi döneminde enfeksiyon başlar.

  • Etmen, kök uçlarından veya kök boğazı bölgesinden bitkiye girer ve iletim dokusunu tıkar.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Köklerde çürüme ve kahverengileşme, kök boğazında kararma ve dokusal zayıflama oluşur.

  • Bitkiler cüce, sararmış, zayıf gelişmiş ve kolay devrilebilir hale gelir.

  • İleri enfeksiyonlarda bitki ölümü görülebilir.

  • Dane dolumu dönemine ulaşan bitkilerde erken olgunlaşma, küçük taneler ve verim kaybı (%20–50) görülür.

  • Kuraklık, drenaj zayıflığı ve aşırı gübreleme gibi stres koşulları hastalığı artırır.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Kök sistemi Koyu kahverengi veya siyah renkli çürüme Kök uçlarında başlar
Kök boğazı Kararma, çatlama, doku yumuşaması Bitki zayıflar ve devrilir
Sap içi (iletim demetleri) Kahverengi-siyah çizgiler Fusarium’un vasküler enfeksiyonu
Bitki görünümü Sarımsı, zayıf, bodur gelişim Kök sistemi çürüdüğü için su alamaz

Tanılama ipucu:
Bitkiyi topraktan dikkatlice çıkar; sağlıklı kökler açık renkli ve sağlam, hastalıklı kökler ise koyu kahverengi ve kolay kopar.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Koşul Etkisi
Sıcaklık 18–30 °C Enfeksiyon ve gelişme için ideal
Nem Orta-yüksek (%60–90) Tohum çimlenme döneminde kritik
Toprak tipi Ağır ve kötü drene Hastalık şiddetini artırır
Rotasyon eksikliği Arka arkaya arpa-buğday ekimi İnokulum yoğunluğunu yükseltir
Zayıf tohum sağlığı Enfekte tohum Birincil enfeksiyon kaynağı

Kültürel Mücadele

  • Sertifikalı, temiz tohum kullanılmalı.

  • Tohum dezenfeksiyonu yapılmalı (fungisit veya biyolojik kaplama ile).

  • Toprak drenajı iyileştirilmeli, su birikimi önlenmeli.

  • Ekim nöbeti (rotasyon) uygulanmalı: 3–4 yıl aynı tarlaya tahıl ekilmemeli.

  • Bitki artıkları derin sürülerek toprağa karıştırılmalı veya yakılmalı.

  • Dengeli gübreleme (özellikle azot/fosfor oranı dengeli olmalı).

  • Aşırı sulama ve geç ekimden kaçınılmalı.

Kimyasal Mücadele

Hastalığın doğrudan tarla içi ilaçlaması etkili değildir; tohum ilaçlaması esastır.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Tebuconazole 3 Tohum ilaçlaması, sistemik
Prothioconazole 3 Tohum yüzeyi ve kök boğazı koruması
Fludioxonil 12 Koruyucu etki, yüzey dezenfeksiyonu
Metalaxyl-M + Fludioxonil 4 + 12 Kombine sistemik ve koruyucu
Thiram M3 Tohum dezenfeksiyonu, koruyucu

Uygulama zamanı:

  • Ekim öncesi tohum ilaçlaması.

  • Riskli alanlarda erken dönem yaprak uygulaması gerekebilir (nemli ve ağır toprak koşullarında).

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum, Bacillus subtilis ve Pseudomonas fluorescens gibi biyolojik ajanlar, patojenleri baskılar.

  • Kitosan, deniz yosunu özütü veya silikon bazlı uygulamalar kök yüzey dayanıklılığını artırır.

  • Mikrobiyal tohum kaplama ürünleri (Trichoderma veya Bacillus bazlı) erken dönemde koruma sağlar.

Direnç Yönetimi ve Entegre Mücadele (IPM)

  • Aynı etki mekanizmasına sahip fungisitlerin tekrarlanan kullanımı önlenmeli.

  • Kültürel, biyolojik ve kimyasal yöntemler birlikte ve dönüşümlü uygulanmalı.

  • Tohum kaplaması + rotasyon + biyolojik destek → en etkili kombinasyon.

  • Tarla gözlemleri, kök sağlığı ölçümleri ve AgroPlanet sensör verileriyle erken uyarı sistemi kullanılabilir.

İlaç Önerileri