Bilgi Bankası

Arpa Rastığı (Ustilago hordei)

Hastalık tipi: Tohum kaynaklı mantar hastalığı
Etmen: Ustilago hordei (Basidiomycota)
Konukçu bitki: Arpa (Hordeum vulgare)
Yaygın isim: Gizli rastık, Arpa başak rastığı

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Ustilago hordei, tohumla taşınan bir fungus olup sisteminik (içten yayılan) bir enfeksiyon oluşturur.

  • Mantar, tohumun kabuğuna veya embriyosuna yerleşerek kışı miselyum halinde geçirir.

  • Ekimden sonra bitki gelişirken, fungus bitki dokularında gizlice çoğalır ve başak döneminde kendini gösterir.

  • Başaklar oluştuktan sonra, çiçek ve dane dokusu yerine kahverengi-siyah spor kütlesi (rastık tozu) oluşur.

  • Sporlar (teliosporlar) rüzgarla yayılır ve çiçeklenme sırasında sağlam bitkilerin çiçek organlarına bulaşarak yeni enfeksiyon döngüsü başlatır.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Hastalık genellikle başak döneminde fark edilir.

  • Etkilenmiş başaklar siyah renkli, toz halindeki spor kütlesiyle kaplıdır.

  • Dane oluşmaz; bu nedenle verim kaybı %5–30 arasında olabilir.

  • Bulaşık tohumluklar, hastalığın en önemli yayılma kaynağıdır.

  • Uygun koşullarda hızla yayılırsa, özellikle tohum temizliği yapılmamış üretim alanlarında önemli ekonomik zararlara yol açabilir.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Başaklar Siyah toz halindeki spor kütlesi (rastık tozu) Çiçekler ve daneler yerini spor tabakasına bırakır
Spor tabakası Kahverengi-siyah renkte, kolay dağılır Olgunlaşma döneminde rüzgarla yayılır
Başak kılıfı İlk başta normal görünür, sonra çatlayarak spor kütlesi açığa çıkar Hastalığın en belirgin evresi
Yaprak/sap Genellikle belirti göstermez Fungus iç dokularda gizli kalır

Tipik belirti: Hasat öncesi dönemde tarlada “siyah başaklar” dikkat çeker.

 Rüzgarla yayılan siyah toz, çevredeki sağlam bitkilere bulaşabilir.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Aralık / Durum Etkisi
Sıcaklık 15–25 °C Enfeksiyon ve gelişim için ideal
Nem %70–90 Spor çimlenmesini destekler
Bulaşık tohum En önemli kaynak Enfeksiyonun başlangıcı
Ekim sıklığı Fazla Hava sirkülasyonunu azaltır
Rotasyon eksikliği Arka arkaya arpa ekimi Hastalık döngüsünü güçlendirir

Ustilago hordei, sadece arpa tohumunda ve arpa bitkilerinde yaşar — bu yüzden rotasyon hastalık yönetiminde çok etkilidir.

Kültürel Mücadele

  • Sertifikalı ve hastalıksız tohumluk kullanılmalıdır.

  • Bulaşık tarlalardan tohum alınmamalı.

  • Ekim nöbeti (rotasyon) uygulanmalı: 3 yıl üst üste arpa ekiminden kaçınılmalı.

  • Ekim öncesi tohum ilaçlaması yapılmalı.

  • Tohumlar nemli ortamda saklanmamalı, depoda havalandırma sağlanmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Kimyasal mücadele tohum ilaçlaması şeklindedir — tarlada ilaçlama etkili değildir.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Tebuconazole 3 (DMI – Triazol) Sistemik, tohum içi koruma sağlar
Carboxin + Thiram 7 + M3 Kombine sistemik + koruyucu etki
Prothioconazole 3 Yüksek sistemik aktivite
Fludioxonil + Metalaxyl-M 12 + 4 Tohum kabuğu ve yüzey koruyucu

İlaçlamada amaç, fungusun embriyo veya tohum kabuğundaki miselyumunu yok etmektir.

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum ve Bacillus subtilis gibi biyolojik ajanlar tohum yüzeyine uygulanabilir.

  • Kitosan ve silikon içeren biyostimülanlar tohum yüzey direncini artırabilir.

  • Bu uygulamalar kimyasal ilaçlamaya destekleyici niteliktedir.

Direnç Yönetimi

  • Fungisit etki mekanizmalarının dönüşümlü kullanılması gerekir.

  • Aynı triazol grubu ilaçların sürekli kullanılmasından kaçınılmalıdır.

  • Dayanıklı arpa çeşitleri (örneğin “Tokak 157/37”, “Aydanhanım”) tercih edilmelidir.

  • Hastalık görülen alanlardan kesinlikle tohumluk alınmamalıdır.

Entegre Mücadele Stratejisi (IPM)

“Temiz tohum + rotasyon + erken ilaçlama” = Etkili kontrol

  • Tohum ilaçlaması yapılmadan ekim yapılmamalıdır.

  • Rotasyon ve tarlada hasat sonrası artık yönetimi uygulanmalıdır.

  • Dayanıklı çeşitler tercih edilmelidir.

  • AgroPlanet sensör modülünde toprak nemi > %70 ve ortalama sıcaklık 18–22 °C olduğunda “Rastık riski yüksek” uyarısı gösterilebilir.

İlaç Önerileri