Bilgi Bankası

Karatavuk Rastığı (Ustilago nuda)

Diğer adları: Açık rastık, Uçuk rastık, Arpa karatavuk rastığı
Hastalık tipi: Tohumla taşınan sistemik mantar hastalığı
Etmen: Ustilago nuda (Basidiomycota)
Konukçu bitki: Arpa (Hordeum vulgare)

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Ustilago nuda, çiçeklenme sırasında bulaşan ve bitki içinde gizli şekilde gelişen bir rastık fungusudur.

  • Fungus, çiçeklenme döneminde sağlam bitkilerin yumurtalık dokusuna girerek embriyo içine yerleşir.

  • Enfekte tohumlar dıştan tamamen sağlıklı görünür.

  • Ekimle birlikte fungus embriyodan çıkar, fidede sistemik olarak gelişir ve başak oluşumuna kadar bitki içinde gizli kalır.

  • Başak dönemi geldiğinde, danelerin yerini kahverengi-siyah rastık sporları (teliosporlar) alır.

  • Rüzgar ve yakın temasta olan bitkiler aracılığıyla çevreye yayılır.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Başaklar tamamen siyah toz (spor kütlesi) haline gelir.

  • Etkilenen bitkilerde dane oluşmaz → doğrudan verim kaybı %5–40 olabilir.

  • Şiddetli yıllarda bulaşık alanlarda tüm tarlada “kararmış başak görünümü” oluşabilir.

  • Tohumluk üretiminde büyük ekonomik zararlar doğurur çünkü tohumlar görünüşte sağlam ama enfektedir.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Başaklar Siyah-kahverengi spor kütleleri Danelerin yerini alır
Başak kılıfı İlk başta normal görünür Sonra yırtılır ve spor kütlesi ortaya çıkar
Yaprak / sap Genelde belirti yoktur Enfeksiyon sistemik olduğu için içte gizlidir
Hasat zamanı Rüzgarla kolayca dağılır Diğer başaklara bulaşma gerçekleşir

Tarlada “isli başak” görünümü karatavuk rastığının en belirgin işaretidir.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Aralık / Durum Etkisi
Sıcaklık 15–25 °C Spor çimlenmesi ve bulaşma için uygun
Nem %70 ve üzeri Çiçeklenme sırasında enfeksiyonu kolaylaştırır
Çiçeklenme dönemi Enfeksiyonun tek zamanı Fungus embriyoya girer
Bulaşık tohumluk En önemli kaynak Yeni enfeksiyonların ana nedeni
Rotasyon eksikliği Sürekli arpa ekimi Hastalığın kalıcılığını artırır

Kültürel Mücadele

  • Sertifikalı, hastalıksız tohumluk kullanılmalı.

  • Ekim öncesi tohum ilaçlaması mutlaka yapılmalı.

  • Ekim nöbeti (rotasyon) uygulanmalı — en az 2 yıl arpa ekilmemeli.

  • Hasat sonrası enfekte başaklar tarladan uzaklaştırılmalı.

  • Erken ekim ve yoğun sulamadan kaçınılmalı.

Kimyasal Mücadele

Hastalığın tarlada kontrolü mümkün değildir.
Tohum ilaçlaması tek etkili mücadele yöntemidir.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Tebuconazole 3 (DMI – Triazol) Sistemik, tohum içi koruma sağlar
Carboxin + Thiram 7 + M3 Kombine sistemik + yüzey koruyucu
Prothioconazole 3 Embriyo içi etki, yüksek sistemik aktivite
Fludioxonil + Metalaxyl-M 12 + 4 Koruyucu yüzey dezenfeksiyonu
Thiram M3 Yüzey koruyucu, destekleyici ilaçlama

İlaçlamada amaç, embriyo içinde yerleşmiş mantar miselyumunu öldürmektir.

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum, Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens gibi biyolojik ajanlarla tohum kaplama uygulanabilir.

  • Kitosan, deniz yosunu ekstraktı ve silikon bazlı biyostimülanlar, embriyo yüzeyinde koruyucu tabaka oluşturur.

  • Kimyasal ilaçlamanın yanında destekleyici (biyolojik) olarak kullanılabilir.

Direnç Yönetimi

  • Aynı FRAC grubundaki fungisitlerin ardışık kullanılmaması gerekir.

  • Dayanıklı arpa çeşitleri tercih edilmelidir (örnek: “Tarm 92”, “Orman 89”).

  • Tarlada enfekte bitkiler belirlenirse, bu alandan tohum alınmamalıdır.

  • Tohum ilaçlaması her üretim sezonunda tekrarlanmalıdır.

Entegre Mücadele Stratejisi (IPM)

Temiz tohum + erken ilaçlama + rotasyon = etkili kontrol

  • Tohum ilaçlaması yapılmadan ekim yapılmamalı.

  • AgroPlanet sensör verileri ile toprak sıcaklığı 15–20 °C, nem > %70 olduğunda “Rastık riski yüksek” uyarısı verilebilir.

  • Rotasyon, toprak dezenfeksiyonu ve biyolojik destek birlikte kullanılmalıdır.

İlaç Önerileri