Bilgi Bankası

RASTIK (Tilletia foetida Tilletia caries)

Diğer adları: Buğday Rastığı, Kapalı Rastık, Pis Kokulu Rastık
Hastalık tipi: Tohumla ve toprakla taşınan mantar hastalığı
Etmen: Tilletia foetida (sin. T. laevis) ve Tilletia caries
Konukçular: Buğday, arpa, çavdar ve bazı yabani buğday türleri

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Tilletia caries ve Tilletia foetida, Basidiomycota sınıfına ait tohum ve toprak kaynaklı mantarlardır.

  • Bu iki tür genellikle birlikte bulunur ve benzer biyolojiye sahiptir.

  • Fungus, tohum yüzeyine veya toprağa bulaşmış sporlar (teliosporlar) şeklinde kışı geçirir.

  • Ekimle birlikte sporlar çimlenir ve fidelerin koleoptil bölgesinden bitkiye girer.

  • Fungus bitkiyle birlikte sistemik olarak gelişir ve başak döneminde danelerin yerini rastık spor kütlesi alır.

  • Sporlar olgunlaştığında danenin içinde sıkışmış halde bulunur ve başak kuruduğunda danenin kabuğu çatlayarak dışarı yayılır.

  • Sporların kendine has balık veya küf benzeri kötü kokusu (trimetilamin) vardır.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Dane oluşmaz; danelerin yerinde siyah, kötü kokulu spor kütlesi (rastık topu) bulunur.

  • Enfekte daneler ezildiğinde yoğun balık kokusu çıkar.

  • Dane ağırlığı düşer, öğütme ve un kalitesi bozulur.

  • Enfekte partiler gıda ve yem olarak kullanılamaz.

  • Uygun koşullarda verim kaybı %5–30, bulaşık tohum kullanıldığında %80’e kadar çıkabilir.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Başak Normal görünümlü ama daha açık yeşil renkte Enfekte bitkiler geç olgunlaşır
Dane Siyah, şişkin, kötü kokulu rastık topları Danenin içinde spor kütlesi oluşur
Koku Balık ya da küf kokusu Tilletia sporlarına özgüdür
Tane kabuğu İnce ve kırılgan Ezildiğinde siyah sporlar dağılır
Tarlada dağılım Düzensiz ve kümeli Genellikle bulaşık tohumdan kaynaklı

Tipik belirti: Başak normal görünür ancak olgunlukta taneler ezilince siyah toz ve kötü koku açığa çıkar.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Aralık / Durum Etkisi
Toprak sıcaklığı 10–18 °C Spor çimlenmesi ve enfeksiyon için uygun
Toprak nemi Yüksek Teliospor çimlenmesini artırır
Ekim zamanı Erken ekim Fideler daha uzun süre enfeksiyona açık kalır
Tohum temizliği Eksik Bulaşık tohumlar hastalığın ana kaynağı
Rotasyon eksikliği Sürekli buğday/ arpa ekimi İnokulum birikimini artırır

Kültürel Mücadele

  • Sertifikalı, hastalıksız tohum kullanılmalı.

  • Ekimden önce tohum temizliği yapılmalı.

  • Tohum ilaçlaması zorunludur (kimyasal veya biyolojik).

  • En az 2–3 yıllık ekim nöbeti uygulanmalı.

  • Tohumlar kuru ve serin depoda muhafaza edilmeli.

  • Tarladaki bitki artıkları ve bulaşık anızlar yok edilmelidir.

  • Toprak işleme derin yapılmalı — sporların yüzeye taşınması önlenir.

Kimyasal Mücadele

Hastalıkla kimyasal mücadele sadece tohum ilaçlaması şeklinde yapılır.
Tarlada uygulama etkisizdir.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Tebuconazole 3 Sistemik, embriyo içi koruma sağlar
Carboxin + Thiram 7 + M3 Kombine sistemik + koruyucu
Prothioconazole + Fluopyram 3 + 7 Uzun etkili sistemik koruma
Fludioxonil + Metalaxyl-M 12 + 4 Tohum yüzeyi ve embriyo koruması
Thiram M3 Koruyucu yüzey dezenfeksiyonu

Uygulama zamanı: ekimden hemen önce, tohumun yüzeyi tamamen kaplanacak şekilde.

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum, Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens gibi mikroorganizmalar,
    tohum yüzeyinde fungal antagonizma oluşturarak enfeksiyonu önler.

  • Kitosan, deniz yosunu ekstraktı ve silikon içeren preparatlar da
    tohum yüzeyinde dayanıklılığı artırabilir.

  • Bu yöntemler kimyasal ilaçlamayı destekleyici olarak kullanılabilir.

Direnç Yönetimi

  • Aynı FRAC grubundaki ilaçlar sürekli kullanılmamalı.

  • Dayanıklı çeşitler tercih edilmeli (örnek: “Bezostaja 1”, “Altay 2000”, “Cumhuriyet 75”).

  • Rotasyon uygulanmalı — arka arkaya tahıl ekimi inokulum yoğunluğunu artırır.

  • Tohum her üretim sezonunda yeniden ilaçlanmalıdır.

Entegre Mücadele Stratejisi (IPM)

Temiz tohum + rotasyon + ilaçlama = etkili kontrol

  • Sertifikalı ve temiz tohum kullanılmalı.

  • Her ekim öncesi ilaçlama yapılmalı.

  • AgroPlanet erken uyarı modülü:

    • Toprak nemi > %70

    • Toprak sıcaklığı 10–15 °C olduğunda “Rastık riski yüksek” uyarısı verilebilir.

İlaç Önerileri