Bilgi Bankası

Fusarium Başak Yanıklığı (Fusarium culmorum F. graminearum)

Etmen: Fusarium culmorum, Fusarium graminearum, (nadiren F. avenaceum, F. poae)
Hastalık tipi: Başak ve dane enfeksiyonu yapan mantar hastalığı
Konukçular: Buğday, arpa, yulaf, çavdar, mısır ve diğer tahıllar

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Fusarium türleri, toprakta ve bitki artıklarında uzun süre canlı kalabilen saprofitik mantarlardır.

  • Özellikle F. graminearum, yüksek nem ve sıcaklıkta hızlı spor üretir.

  • Enfeksiyon genellikle çiçeklenme döneminde (anthesis) gerçekleşir.

  • Hava ile taşınan konidiler, çiçek organları (özellikle anterler) üzerinden giriş yapar.

  • Başak taneciklerinde mikotoksin (özellikle DON – deoksinivalenol) üretir, bu da gıda güvenliği açısından tehlikelidir.

  • Sporlar yağmur, rüzgar ve böceklerle yayılır; bitki artıkları birincil inokulum kaynağıdır.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Enfekte taneler küçülür, buruşur, pembe veya açık beyaz renge döner.

  • Tarlada başaklarda beyazlama ve erken kuruma görülür.

  • Verim kaybı %10–70 arasında olabilir.

  • En tehlikeli etkisi: DON (deoksinivalenol), ZEA (zearalenon) gibi mikotoksinlerin oluşması → ürün insan ve hayvan tüketimine uygun olmaz.

  • Un ve yem fabrikaları bu taneleri reddeder.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Başak Beyazlama, kısmi kurumalar Üst başakçıklarda daha belirgindir
Taneler Açık pembe, buruşuk, hafif “Fusarium danesi” (scabby grain) olarak bilinir
Sap boğazı Kök boğazı kararması (özellikle F. culmorum) Enfeksiyon alt bölgelere de ilerleyebilir
Nemli hava Başakta pembe spor kütleleri Özellikle sabah çiğinde fark edilir
Laboratuvar tanısı Mikroskop altında çok hücreli, iğ biçimli makrokonidiler Fusarium türlerine özgü

Erken belirti: Çiçeklenmeden kısa süre sonra bazı başak kısımları beyazlaşır, diğer kısımlar hâlâ yeşildir — bu heterojen görüntü tanı için karakteristiktir.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Aralık / Durum Etkisi
Sıcaklık 20–30 °C (F. graminearum için) / 10–25 °C (F. culmorum için) Spor çimlenmesi ve enfeksiyon için ideal
Bağıl nem %90 ve üzeri Çiçeklenme döneminde kritik
Yağış / Çiğ Uzun süreli nemli hava Sporların yapışmasını ve çimlenmesini artırır
Ön bitki Mısır, buğday, arpa Bitki artıkları inokulum kaynağı olur
Ekim yoğunluğu Fazla Hava sirkülasyonunu azaltır

F. graminearum sıcak ve nemli; F. culmorum serin ve nemli iklimlerde baskındır.

Kültürel Mücadele

  • Dayanıklı veya toleranslı çeşitler seçilmeli.

  • Ekim nöbeti uygulanmalı (mısır-buğday ardışık ekiminden kaçınılmalı).

  • Bitki artıkları tarlada parçalanmalı veya sürülerek toprağa karıştırılmalı.

  • Erken ekim ve sık ekimden kaçınılmalı.

  • Yeterli hava sirkülasyonu sağlanmalı.

  • Sulama yönetimi dikkatle yapılmalı — çiçeklenme döneminde yağmurlama sulama risklidir.

  • Hasat zamanı geciktirilmemeli.

Kimyasal Mücadele

Hastalık genellikle çiçeklenme dönemi (başakların %50’si açtığında) ilaçlamayla kontrol altına alınabilir.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Prothioconazole + Tebuconazole 3 + 3 Çiçeklenmede sistemik etki
Metconazole 3 Başak enfeksiyonuna karşı etkili
Propiconazole + Azoxystrobin 3 + 11 Geniş spektrumlu, koruyucu
Fluopyram + Prothioconazole 7 + 3 Başak ve kök enfeksiyonuna etkili
Epoxiconazole 3 Erken çiçeklenmede koruma sağlar

İlaçlama zamanı:
Başaklanma – çiçeklenme başlangıcı (BBCH 61–65)
→ Hastalığın bulaşma riski bu dönemde en yüksektir.

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum, Bacillus amyloliquefaciens ve Pseudomonas fluorescens’in başak yüzeyine uygulanması enfeksiyonu %40–60 azaltabilir.

  • Kitosan, deniz yosunu, silikon bazlı uygulamalar başak yüzeyinde dayanıklılığı artırır.

  • Bacillus subtilis içeren biyolojik preparatlar mikotoksin oluşumunu da azaltır.

Direnç Yönetimi

  • Aynı FRAC koduna sahip fungisitlerin ardışık kullanımı direnç riskini artırır.

  • Triazol grubu (FRAC 3) ilaçlar dönüşümlü olarak kullanılmalı.

  • Hastalık yıllar içinde direnç kazandığından farklı etki mekanizmalı karışımlar tercih edilmelidir.

  • İklim verileriyle desteklenen erken uyarı sistemleri kullanılmalıdır.

Entegre Mücadele (IPM)

“Ekim nöbeti + çiçeklenmede ilaçlama + temiz hasat” = etkili kontrol

  • Çiçeklenme döneminde AgroPlanet sensör modülü nem > %80 ve sıcaklık 20–25 °C olduğunda “Fusarium riski yüksek” uyarısı verebilir.

  • Çiçeklenme sonrası ağır yağışlarda ilaçlama tekrarı değerlendirilebilir.

  • Mikotoksin riski yüksek bölgelerde (Trakya, İç Anadolu, Karadeniz kıyı hattı) mısır ön bitkisi kesinlikle tercih edilmemelidir.

İlaç Önerileri