Arpa Sarı Cücelik Virüsü (BYDV – Barley Yellow Dwarf Virus)
Hastalık tipi: Virüs Etmen:Barley Yellow Dwarf Virus (BYDV) – Luteoviridae familyası Vektörleri: Yaprak bitleri (Rhopalosiphum padi, Sitobion avenae, Metopolophium dirhodum vb.) Konukçular: Arpa, buğday, yulaf, çavdar, mısır ve birçok yabani tahıl türü
Hastalık Etmeni ve Biyolojisi
BYDV, floem (iletim dokusu) hücrelerini enfekte eden bir RNA virüsüdür.
Virüs yaprak bitleri tarafından taşınır ve bitkiden bitkiye beslenme yoluyla geçer.
Bulaşma persistant (kalıcı) tiptedir → yaprak biti bir kez enfekte olursa, virüsü ömür boyu taşır.
Virüs, bitki içinde iletim dokularına yerleşerek karbon taşınmasını bozar → sararma, cücelik ve erken yaşlanma gelişir.
Bitki artıkları ve yabani tahıllar, vektörlerin barınma alanı ve virüs rezervuarı olarak görev yapar.
Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi
Erken enfekte olan bitkiler cüce kalır, başak oluşturmaz veya verimsiz başaklar verir.
Enfeksiyon sonrası fotosentez azalır, karbon ve azot taşınması bozulur.
Taneler küçük, buruşuk ve dolmamış olur.
Arpa tarlalarında verim kaybı genellikle %10–30, erken enfeksiyonlarda %50’ye kadar çıkabilir.
Arpa kalitesinde düşüş → protein oranı azalır, bin dane ağırlığı düşer.
Belirtiler ve Tanılama
Gözlem Alanı
Belirti
Açıklama
Yapraklar
Sararma, kırmızımsı-mor renklenme
Özellikle uç ve kenar bölgelerde
Bitki boyu
Normalden kısa, bodur görünüm
“Cücelik” ismini buradan alır
Başak
Geç çıkar, küçük ve seyrek
Dane dolumu zayıf
Tarlada dağılım
Yamalar hâlinde, düzensiz
Yaprak bitlerinin bulaşma yönüne göre
Tanı ipucu: Renk değişimi genellikle damar aralarından başlar ve yukarıya doğru ilerler; azot eksikliğiyle karıştırılabilir.
Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri
Faktör
Koşul
Etki
Sıcaklık
15–25 °C
Yaprak bitlerinin aktif olduğu sıcaklık aralığı
Nem
%60–80
Vektör popülasyonu için uygun
Erken ekim
Ekimden sonra uzun sıcak dönem
Bitkiler erken enfekte olur
Yabancı ot varlığı
Özellikle Avena fatua, Lolium türleri
Virüs rezervuarı görevi görür
Vektör yoğunluğu
Artarsa
Bulaşma oranı katlanarak artar
Enfeksiyon riski sonbahar ve erken ilkbahar dönemlerinde en yüksektir.
Kültürel Mücadele
Geç ekim: Yaprak biti yoğunluğu azaldığında ekim yapmak bulaşmayı azaltır.
Yabani tahılların ve gönüllü bitkilerin temizlenmesi gerekir (vektör barınma alanları yok edilir).
Dayanıklı veya toleranslı arpa çeşitleri kullanılmalıdır.
Ekim alanında bitki artıkları derin sürülerek toprağa karıştırılmalı.
Bitki besleme dengeli yapılmalı, özellikle azot fazlalığından kaçınılmalıdır (vektör çekiciliğini artırır).
Kimyasal Mücadele
Virüsün kendisine karşı doğrudan kimyasal etkili madde yoktur, mücadele vektör yaprak bitlerine yöneliktir.
