Bilgi Bankası

Arpa Yaprak Şerit Yanıklığı (Xanthomonas translucens pv. translucens)
Arpa Yaprak Şerit Yanıklığı (Xanthomonas translucens pv. translucens), Türkiye’nin birçok arpa üretim bölgesinde (özellikle Trakya, İç Anadolu, Güney Marmara) yıllara göre değişen şiddette görülen önemli bakteriyel hastalıklardan biridir.

Hastalık tipi: Bakteriyel yaprak hastalığı
Etmen: Xanthomonas translucens pv. translucens
Konukçu bitkiler: Arpa (Hordeum vulgare), yulaf, buğday, çavdar, bazı yabani tahıllar

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Xanthomonas translucens pv. translucens gram-negatif, çubuk şeklinde bir bakteridir.

  • Tohum, bitki artıkları ve yüzey suları bakterinin ana bulaşma kaynaklarıdır.

  • Bakteri yaralardan veya doğal açıklıklardan (stoma, hidatod) bitkiye girer.

  • Sıcak (20–28 °C) ve nemli koşullarda hızla çoğalır, yaprak damarları boyunca ilerler.

  • Bitki yüzeyinde bakteriyel sızıntılar (eksüda) oluşur; bunlar kuruduğunda parlak, camsı tabaka bırakır.

  • Bakteri, tohumun yüzeyinde veya embriyo kısmında canlı kalabilir ve sonraki ekim dönemine taşınır.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Enfekte bitkilerde fotosentez alanı azalır, bitkiler erken kurur.

  • Şiddetli yıllarda verim kaybı %10–25, lokal salgınlarda %40’a kadar çıkabilir.

  • Enfekte yapraklar kolay kırılır, kurur, taneler dolmaz.

  • Tohumluk değeri düşer; enfekte tohumlar bakteri kaynağı haline gelir.

  • Kalite kaybı: dane protein oranı ve dolgunluğu azalır, maltlık değer düşer.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Yaprak Uzunlamasına, sarımsı kahverengi şeritler Damar aralarına paralel ilerler
Yaprak ucu Kuruma ve yırtılma Şeritler birleşerek yanıklık oluşturur
Yaprak altı Camsı, saydam görünümlü alanlar “Translucens” adı buradan gelir
Eksüda Yaprak yüzeyinde sarı, yapışkan damlacıklar Kuruduğunda camsı tabaka oluşturur
Tarlada dağılım Yamalar halinde, genellikle rutubetli bölgelerde Enfekte tohumla başlayan yayılım

Tanı ipucu: Yaprak kenarında uzunlamasına açık sarı-kahverengi şeritler damar boyunca ilerler; fungal yanıklıklardan farkı, lekelerin içinde bakteriyel parlaklık ve eksüda bulunmasıdır.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Durum Etkisi
Sıcaklık 20–28 °C Bakteri gelişimi için optimum
Nem / Yağış %80–100, sık yağış Bulaşma ve enfeksiyon artar
Tohum kaynağı Enfekte tohum Ana inokulum kaynağı
Bitki artığı Tarlada bırakılmış sap ve yapraklar Sekonder inokulum kaynağı
Ekim sıklığı Sık ekim ve zayıf hava sirkülasyonu Nem tutulumu nedeniyle risk artar

Özellikle uzun süreli yağış ve rüzgâr sonrası tarlada hızla yayılır.

Kültürel Mücadele

  • Sertifikalı, bakterisiz tohumluk kullanılmalıdır.

  • Tohumlar sıcak su veya bakır içerikli solüsyonlarla dezenfekte edilmelidir (örneğin 52 °C’de 10 dakika).

  • Ekim nöbeti uygulanmalı (en az 2–3 yıl tahıl ekilmemeli).

  • Tarlada artık bitkiler yakılmalı veya derin sürülmelidir.

  • Aşırı azotlu gübrelemeden kaçınılmalı, bitki dokusu hassaslaştırılmaz.

  • Yağmurlama sulama yerine damlama sistemleri tercih edilmelidir.

  • Tarlaya girerken ıslak bitkilere dokunulmamalı, ekipman temizlenmelidir.

Kimyasal Mücadele

  • Bakteriyel hastalıklarda etkili fungisitler işe yaramaz; mücadele için bakterisitler kullanılmalıdır.

  • İlaçlama, erken dönem (kardeşlenme–sapa kalkma) evresinde yapılmalıdır.

Etken Madde Etkisi / Özelliği
Bakır hidroksit Koruyucu, bakterisit etkili
Bakır oksiklorür Temas etkili, yüzey koruyucu
Bakır sülfat Klasik Bordeaux karışımı formu
Streptomisin sülfat Sadece ruhsatlı alanlarda (rotasyonlu kullanım)
Kasugamisin Bakteri baskılama amaçlı alternatif antibiyotik etkili madde

Kimyasal mücadele, kültürel önlemlerle birlikte uygulandığında etkilidir.

Biyolojik Mücadele

  • Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens ve Trichoderma harzianum gibi mikroorganizmalar yaprak yüzeyinde rekabet ederek bakterinin çoğalmasını engeller.

  • Kitosan, propolis, deniz yosunu ekstraktları ve silikon bazlı ürünler yaprak yüzey direncini artırır.

  • Biyolojik uygulamalar özellikle kimyasal yükün azaltılması için entegre mücadelede değerlidir.

Direnç Yönetimi ve Entegre Strateji (IPM)

“Temiz tohum + drenaj + bakır uygulaması” = etkili kontrolün temeli

  • Aynı etken madde gruplarının (örneğin sürekli bakır) ardışık kullanımı azaltılmalıdır.

  • Xanthomonas türlerinde antibiyotik direnci gelişebileceği için rotasyon uygulanmalıdır.

  • AgroPlanet sensör sistemi, nem %85+, sıcaklık 20–25 °C olduğunda “Bakteriyel hastalık riski yüksek” uyarısı verebilir.

  • Biyolojik + kültürel + kimyasal önlemler entegre biçimde uygulanmalıdır.

İlaç Önerileri