Bilgi Bankası

Kök Çürüklüğü (Helminthosporium spp. Fusarium spp.)

Hastalık tipi: Mantar kaynaklı kök ve kök boğazı çürüklüğü
Etkili etmenler:

  • Fusarium culmorum

  • Fusarium graminearum

  • Helminthosporium sativum (diğer adıyla Bipolaris sorokiniana)

  • Cochliobolus sativus (teleomorf formu)

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Etmenler toprakta ve bitki artıklarında uzun süre canlı kalabilen funguslardır.

  • Hem tohumla hem toprakla taşınabilirler.

  • Enfeksiyon genellikle çimlenme döneminde veya fide devresinde başlar.

  • Sporlar nemli toprakta çimlenir, kök ve kök boğazına girerek nekrotik lezyonlar oluşturur.

  • Helminthosporium spp. daha çok kök kabuğunda; Fusarium spp. iletim dokularında ilerleyerek vasküler bozulmalara neden olur.

  • Bitki kök sisteminde su ve besin iletimi engellenir → gelişme geriliği ve solgunluk görülür.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Enfekte bitkiler zayıf gelişir, bodur kalır ve başaklar küçülür.

  • Şiddetli enfeksiyonlarda çıkış azalır, kardeşlenme düşer.

  • Dane dolumu zayıflar, bin dane ağırlığı azalır.

  • Fusarium türleri ayrıca mikotoksin (DON, ZEA) oluşturabilir → gıda güvenliği riski.

  • Verim kayıpları %10–60 arasında değişebilir.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Kök boğazı Koyu kahverengi lekeler Damar boyunca uzanır
Kökler Kabuğun soyulması, siyah renklenme Özellikle ana köklerde
Bitki gelişimi Bodurluk, sararma, solgunluk Özellikle sıcak ve kuru koşullarda
Başak Küçük ve seyrek taneli Bitki erken yaşlanır
Toprak altı Kök dokusu yumuşak, süngerimsi Çürümüş kök görünümü

Tanı ipucu: Bitkiyi kök boğazından ikiye ayır; kahverengi çizgiler ve kabuk soyulması belirgindir.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Aralık / Durum Etkisi
Toprak sıcaklığı 10–28 °C Spor çimlenmesi için uygun
Nem Orta – yüksek nem Tohum ve kök enfeksiyonunu artırır
Toprak tipi Ağır ve su tutan topraklar Hava sirkülasyonu düşük, enfeksiyon artar
Ön bitki Tahıllar (özellikle buğday, arpa) Patogenin inokulumunu artırır
Ekim sıklığı Fazla yoğunluk Hastalık yayılımını kolaylaştırır
Azot fazlalığı Bitki dokusunu hassaslaştırır Dayanıklılığı azaltır

Kültürel Mücadele

  • Dayanıklı veya toleranslı çeşitler tercih edilmelidir.

  • Ekim nöbeti: Tahıl dışı bitkilerle en az 2–3 yıl rotasyon yapılmalıdır.

  • Tohumluk temiz ve sertifikalı olmalı; tohum yüzeyi hastalık belirtisi taşımamalıdır.

  • Tohum ilaçlaması zorunludur (özellikle sorunlu bölgelerde).

  • Toprak drenajı iyileştirilmeli, su birikimi önlenmelidir.

  • Hasat sonrası bitki artıkları toprağa karıştırılmalı veya yakılmalıdır.

  • Aşırı azotlu gübre kullanımından kaçınılmalı, dengeli besleme (özellikle potasyum ve fosfor) sağlanmalıdır.

Kimyasal Mücadele

Hastalık tohum ve toprak kaynaklı olduğundan tohum ilaçlaması en etkili yöntemdir.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Tebuconazole 3 Tohum ilaçlaması, sistemik etki
Fludioxonil + Metalaxyl-M 12 + 4 Fusarium + Pythium kontrolü
Prothioconazole + Trifloxystrobin 3 + 11 Geniş spektrumlu tohum koruyucu
Carboxin + Thiram 7 + M3 Helminthosporium ve Rhizoctonia’ya etkili
Azoxystrobin 11 Tohum ve fide koruması sağlar

Tohum ilaçlaması zamanı: Ekimden hemen önce, tüm yüzey ıslatılacak şekilde yapılmalıdır.

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum, Bacillus subtilis, Pseudomonas fluorescens gibi mikroorganizmalar kök bölgesinde patojenlerle rekabet ederek çimlenmeyi baskılar.

  • Mikoriza (Glomus spp.) uygulamaları kök dayanıklılığını artırır.

  • Kitosan, deniz yosunu, humik asit, silikon içerikli uygulamalar bitkiyi strese karşı dirençli kılar.

Direnç Yönetimi ve Entegre Mücadele (IPM)

“Tohum ilaçlaması + rotasyon + dengeli besleme = etkili kontrol”

  • Aynı FRAC kodlu ilaçların sürekli kullanımı direnç oluşturur; farklı etki mekanizmaları dönüşümlü kullanılmalıdır.

  • Toprak analizi yapılarak pH 6.0–7.5 aralığında tutulmalıdır.

  • AgroPlanet sensör modülü, toprak sıcaklığı 12–20 °C ve nem %70 üzeri olduğunda “Kök çürüklüğü riski yüksek” uyarısı verebilir.

İlaç Önerileri