Bilgi Bankası

Fidelerde Kök Boğazı Yanıklığı (Rhizoctonia solani Pythium spp.)

Hastalık tipi: Toprak kökenli fungal hastalık
Etkili etmenler: Rhizoctonia solani, Pythium spp., bazen Fusarium spp.
Konukçular: Arpa, buğday, yulaf, mısır, sebze fideleri, yem bitkileri

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Etmenler toprakta saprofitik olarak uzun süre (miselyum veya sklerot formunda) canlı kalabilir.

  • Enfeksiyon, genellikle tohum çimlenmesi ve fide çıkışı sırasında gerçekleşir.

  • Pythium spp. daha çok nemli ve serin topraklarda,
    Rhizoctonia solani ise ılık ve kuru topraklarda baskındır.

  • Mantarlar kök, kök boğazı ve çimlenmekte olan embriyoyu enfekte eder.

  • Bitki iletim dokularına ulaşarak su ve besin iletimini keser, bu da fidede solgunluk ve devrilmeye yol açar.

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • En önemli zarar: çıkış kayıpları (%20–80) ve seyrek bitki sıklığı.

  • Fide döneminde kök boğazı çürümesi, devrilme (damping-off) ve zayıf kök gelişimi görülür.

  • Enfekte fideler gelişemez, başaklanma döneminde geride kalır.

  • Özellikle arpa ve buğdayda erken dönem enfeksiyonu, verimi %30–50 oranında azaltabilir.

  • Sorun, soğuk ve su tutan alanlarda daha şiddetlidir.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Tohum / fide Çimlenme zayıf, çıkış oranı düşük İlk belirti
Kök boğazı Sulu, koyu kahverengi lezyonlar Boğaz çevresi daralır
Kök Yumuşak, kararmış, bazen kopmuş Özellikle Pythium enfeksiyonlarında
Fide gövdesi Zayıf, solgun, kolay devrilir “Damping-off” belirtisi
Tarlada görünüm Boşluklu, yamalı alanlar Çıkış düzensizdir

Tanı ipucu: Kök boğazı çevresinde daralma, kararma ve mukoz görünüm varsa, etmen büyük olasılıkla Pythium veya Rhizoctonia’dır.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Koşul Etkisi
Toprak sıcaklığı 10–28 °C Rhizoctonia (ılık), Pythium (serin)
Nem Yüksek (%80+) Enfeksiyon riskini artırır
Toprak tipi Ağır, drenajı zayıf Hava eksikliği kökleri zayıflatır
Tohum kalitesi Enfekte veya düşük vigor Hastalık kolay gelişir
Ekim sıklığı Fazla Hava sirkülasyonu az, risk yüksek
Organik artık fazlalığı Çürümekte olan doku Patojen besin kaynağı olur

Pythium spp. serin ve aşırı nemli ortamlarda hızla gelişirken,
Rhizoctonia solani daha çok sıcak ve oksijen yetersiz ortamlarda etkindir.

Kültürel Mücadele

  • Sertifikalı ve sağlıklı tohumluk kullanılmalıdır.

  • Tohum ilaçlaması yapılmadan ekim yapılmamalıdır.

  • Ekim nöbeti uygulanmalı (tahıllar ardışık ekilmemeli).

  • Tohum fazla derine gömülmemeli, çıkış kolaylaştırılmalıdır.

  • Toprak drenajı iyileştirilmeli, su birikimi önlenmelidir.

  • Fazla azotlu gübreleme ve aşırı sulamadan kaçınılmalıdır.

  • Toprak güneşlenmesi (solarizasyon) veya organik madde takviyesi (kompost) patojen yükünü azaltır.

Kimyasal Mücadele

Tohum ilaçlaması, en etkili kimyasal kontrol yöntemidir.

Etken Madde FRAC Kodu Uygulama Şekli / Özelliği
Fludioxonil 12 Geniş spektrumlu tohum ilaçlaması
Metalaxyl-M 4 Pythium türlerine karşı sistemik
Thiram M3 Koruyucu temas etkili
Carboxin + Thiram 7 + M3 Rhizoctonia ve Fusarium’a etkili
Prothioconazole + Trifloxystrobin 3 + 11 Tohumda sistemik koruma sağlar

İlaçlama zamanı: Ekimden hemen önce, homojen kaplama sağlayacak şekilde.
Toz yerine sıvı formülasyonlar daha etkili yüzey tutunması sağlar.

Biyolojik Mücadele

  • Trichoderma harzianum, T. viride ve Bacillus subtilis içeren biyopreparatlar toprakta rekabet ve mikoparazitizm yoluyla patojeni baskılar.

  • Pseudomonas fluorescens kök bölgesinde biyofilm oluşturarak patojen girişini engeller.

  • Kitosan, deniz yosunu ekstraktı, humik asit ve mikoriza uygulamaları bitki bağışıklığını güçlendirir.

Direnç Yönetimi ve Entegre Mücadele (IPM)

“Temiz tohum + drenaj + tohum ilaçlaması” = etkili kontrolün temeli

  • Aynı etki mekanizmalı fungisitlerin sürekli kullanımı direnç riskini artırır → FRAC rotasyonu yapılmalıdır.

  • Toprak nemi ve sıcaklık sensörleriyle AgroPlanet erken uyarı sistemi:

    • Nem > %80 ve sıcaklık 15–22 °C olduğunda “Fide kök çürüklüğü riski yüksek” uyarısı verilebilir.

  • Kültürel, kimyasal ve biyolojik yöntemler birlikte uygulanmalıdır.

İlaç Önerileri