Bilgi Bankası

Depolama Küfleri (Aspergillus spp. Penicillium spp.)

Hastalık tipi: Depo kaynaklı fungal bulaşma (mantar)
Etkili etmenler:

  • Aspergillus flavus, A. niger, A. ochraceus

  • Penicillium verrucosum, P. expansum, P. citrinum

Konukçular: Arpa, buğday, mısır, yulaf, baklagiller

Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

  • Aspergillus ve Penicillium türleri saprofittir, yani ölü organik maddelerde ve toprakta doğal olarak bulunurlar.

  • Bu küfler yüksek sıcaklık ve nem koşullarında depolanan taneler üzerinde gelişir.

  • Özellikle %14’ün üzerinde nem ve 25–35 °C sıcaklık aralığı, hızlı gelişim için idealdir.

  • Sporlar hava yoluyla taşınır; depo yüzeylerine, duvarlara ve ekipmanlara tutunur.

  • Bazı türler mikotoksin üretir (örneğin A. flavus → Aflatoksin, P. verrucosum → Okratoksin A).

  • Bu toksinler insan ve hayvan sağlığı için yüksek risk oluşturur (karaciğer, böbrek hasarı, kanserojen etki).

Zarar Şekli ve Ekonomik Önemi

  • Küf gelişimi sonucu:

    • Dane yüzeyi tozlu, mat ve renk değişimi göstermeye başlar (yeşil, gri, siyah, sarı tonlar).

    • Hoş olmayan küf kokusu oluşur.

    • Protein, nişasta ve enerji içeriği düşer.

    • Aflatoksin ve Okratoksin nedeniyle yemlik ve gıda olarak kullanılamaz hale gelir.

  • Arpada malt üretiminde küflü taneler enzim aktivitesini bozar, mayalanma kalitesi düşer.

  • Ekonomik kayıplar: ürün reddi, ihracat yasağı ve depoda kalite kaybı → %10–80 arasında zarar.

Belirtiler ve Tanılama

Gözlem Alanı Belirti Açıklama
Dane yüzeyi Küf tabakası (yeşil, gri, siyah, mavi) Penicillium → mavi-yeşil, Aspergillus → sarı-siyah
Koku Küf kokusu, nemli toprak kokusu Mikrobiyal aktivite belirtisidir
Dane rengi Sararma, kararma, lekelenme Mikotoksin üretimiyle ilişkilidir
Depo duvarları Beyaz-gri tabaka Spor birikimi göstergesi
Laboratuvar tanısı Kültür ortamında koloniler, mikroskobik konidiler Tür teşhisi için gerekli

Tanı ipucu: Küfün rengi tanıya yardımcıdır — yeşilimsi-mavi tonlar genellikle Penicillium, koyu siyah veya sarımsı tonlar Aspergillus türlerindendir.

Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

Faktör Uygun Aralık / Durum Etkisi
Depo sıcaklığı 25–35 °C Aspergillus için optimum
Nem oranı > %14 Spor çimlenmesi başlar
Bağıl nem > %70 Spor yayılımı hızlanır
Hava sirkülasyonu Düşük Küf gelişimini artırır
Temizlik Zayıf Spor yükü artar
Uzun depolama süresi > 6 ay Tane kalitesi düşer

P. verrucosum genellikle soğuk ve nemli depolarda,
A. flavus ise sıcak ve kuru bölgelerde hakimdir.

Kültürel ve Depolama Önlemleri

  • Hasat zamanı: Tahıllar %13–14 nem altına düşmeden depolanmamalıdır.

  • Kurulama: Gerekirse sıcak hava veya doğal havalandırma ile hızlı kurutma yapılmalıdır.

  • Depo sıcaklığı: 15 °C’nin altında tutulmalı; düzenli havalandırma sağlanmalıdır.

  • Depo nemi: %65 bağıl nemin altında olmalıdır.

  • Depo temizliği:

    • Depolama öncesi duvar, zemin, makine ve bantlar dezenfekte edilmelidir.

    • Eski mahsul artıkları kesinlikle bırakılmamalıdır.

  • Zeminle doğrudan temas önlenmeli; palet veya ızgara kullanılmalıdır.

  • Küf kokusu veya renk değişimi fark edildiğinde tahıl hemen analiz edilmelidir.

Kimyasal ve Fiziksel Mücadele

  • Depo dezenfeksiyonu:

    • Yüzey temizliği için sodyum hipoklorit, kuaterner amonyum, perasetik asit bazlı ürünler kullanılabilir.

    • Boş depo fumigasyonu fosfin (AlP) ile yapılabilir.

  • Tahıl fumigasyonu:

    • Fosfin (Phosphine) gazı, küf ve böcek sporlarını baskılar.

    • Uygulama sadece yetkili operatör tarafından yapılmalıdır.

  • Küf gelişimini engelleyici organik katkılar:

    • Propiyonik asit, sorbik asit, benzoik asit bazlı tahıl koruyucular kullanılabilir.

  • Kurutma sistemleri: Soğutmalı hava sirkülasyonu, Aspergillus gelişimini ciddi oranda azaltır.

Biyolojik Mücadele

  • Bacillus subtilis, Trichoderma harzianum ve Pseudomonas fluorescens gibi mikroorganizmalar, tahıl yüzeyinde küf gelişimini baskılayabilir.

  • Organik asit bakterileri (örneğin Lactobacillus plantarum) tahıl yüzey pH’ını düşürerek spor gelişimini sınırlar.

  • Uçucu yağlar (kekik, karanfil, tarçın, nane) antifungal etki gösterir; depolarda biyolojik fumigant olarak değerlendirilebilir.

Entegre Depolama Yönetimi (IPM)

“Temiz depo + düşük nem + düzenli izleme = sağlıklı ürün”

  • Her yeni parti tahıl, önce nem analizinden geçirilmelidir.

  • AgroPlanet sisteminde sensörler aracılığıyla:

    • Nem > %14 veya sıcaklık > 25 °C durumunda “Küf riski yüksek” uyarısı verilebilir.

  • Mikotoksin tespiti için periyodik ELISA testleri yapılmalıdır.

  • Kimyasal ve biyolojik yöntemler dönüşümlü kullanılmalıdır.

İlaç Önerileri