Tahıl kist nematodu (Heterodera avenae), Heteroderidae familyasından, arpada ve diğer tahıllarda kök sisteminde zararlı olan mikroskobik bir fitonematoddur.
Dişileri armut biçiminde, beyazdan kahverengiye dönen renkte olup, ölümlerinden sonra kabukları “kist” haline gelir. Bu kistler 0,5 mm çapındadır ve çıplak gözle toprakta nokta gibi görülebilir.
Yaşayışı:
Yumurtalar dişi nematodun içinde (kist içinde) korunur ve 5–10 yıl canlı kalabilir.
Kist içindeki larvalar uygun toprak nemi ve sıcaklıkta (10–25 °C) aktif hale gelir.
Larvalar arpa köklerine girerek beslenme hücreleri (syncytium) oluşturur.
Bitki özsuyunu emerek gelişir, kök sistemini tahrip eder.
Yılda bir döl verir, ancak kistlerin toprakta uzun süre canlı kalması nedeniyle bulaşık alanlarda kalıcı zarar görülür.
Zarar Şekli
Köklerde şişkinlik ve kısalma görülür, kök sistemi zayıflar.
Bitkilerde sararma, bodurluk ve gelişme geriliği meydana gelir.
Yoğun bulaşmalarda arpa tarlaları mozaik şeklinde bodur alanlar gösterir.
Köklerde nematod beslenme alanları oluşur, su ve besin alımı azalır.
Verim kaybı genellikle %20–50, ağır bulaşmalarda %80’e kadar çıkabilir.
Nematodlar aynı zamanda ikincil kök çürüklüğü etmenlerine (Fusarium spp., Pythium spp.) zemin hazırlar.
Konukçuları
Tahıllar: Arpa, buğday, yulaf, çavdar
Yabancı otlar: Avena fatua, Lolium spp., Agropyron spp.
Konukçu olmayan bitkiler: Baklagiller, kolza, pamuk, mısır (rotasyonda kullanılabilir).
Kimyasal Olmayan Mücadele
Ekim nöbeti uygulanmalıdır: 3–4 yıl boyunca arpa veya buğday ekilmemelidir.
Nematodun konukçusu olmayan bitkiler (baklagiller, kolza, ayçiçeği vb.) ekilmelidir.
Toprak işleme: Derin sürüm ve yazlık ara sürümler kistlerin yüzeye çıkmasını sağlar, güneşle tahrip olur.
Organik madde uygulaması (kompost, yeşil gübre) yararlı mikroflorayı artırır ve nematod populasyonunu azaltır.
Temiz tohum kullanılmalı, bulaşık tarlalardan tohum alınmamalıdır.
Ağır bulaşık alanlar karantina altına alınmalı ve ekipman dezenfeksiyonu yapılmalıdır.
Biyoteknik Mücadele
Nematod popülasyon takibi için toprak numunesi analizi yapılmalıdır.
Numuneler 20 cm derinlikten alınmalı, 1 ha için 20–25 alt örnek toplanmalıdır.
Analiz sonucuna göre m²’de 5–10 kist tespit edilirse bulaşık kabul edilir.
Popülasyon yoğunluğu yıllık olarak izlenmelidir.
Biyolojik Mücadele
Doğal düşman mikroorganizmalar ve biyolojik ajanlar nematod populasyonlarını azaltabilir.
Grup
Tür
Etki Şekli
Antagonistik mantarlar
Paecilomyces lilacinus, Pochonia chlamydosporia
Kist ve yumurtaları parazitleyerek öldürür.
Faydalı bakteriler
Bacillus firmus, Pasteuria penetrans
Larvalara ve yumurtalara saldırarak gelişimlerini engeller.
Entomopatojen nematodlar
Steinernema spp., Heterorhabditis spp.
Toprakta rekabet ve baskı oluşturur.
Mikorizal mantarlar
Glomus spp.
Kök direncini artırır, besin alımını güçlendirir.
Biyolojik preparatlar genellikle toprak uygulaması şeklinde kullanılabilir; doğal düşman populasyonunu destekler.
Kimyasal Mücadele
Kimyasal mücadele sınırlı ve genellikle tohum ilaçlaması veya toprak fumigasyonu şeklinde uygulanır.
Ancak çevresel risk nedeniyle modern yönetimde rotasyon ve biyolojik mücadele tercih edilir.
Fumigantlar yalnızca yüksek bulaşık ve ekonomik önemi yüksek alanlarda kullanılmalıdır.
Tohum ilaçlaması, çıkış öncesi korunma sağlar.
Aynı IRAC grubuna ait nematisitlerin tekrarlı kullanımı direnç riski doğurur.
