Bilgi Bankası

Auksinler

Auksinler bitkilerde hücre uzamasını, doku farklılaşmasını ve organ oluşumunu yöneten ana büyüme düzenleyicileridir. Doğal başlıca auksin indol-3-asetik asit (IAA)’dır. Tarla uygulamalarında ise “sentetik auksin” sınıfındaki fenoksi ve benzoik türevi herbisitler (ör. 2,4-D, MCPA, dikamba vb.) geniş yapraklı yabancı otları kontrol etmek için kullanılır.

Etki Mekanizması

Gen dizilimi düzeyi: Auksin, TIR1/AFB reseptörlerine bağlanır → Aux/IAA baskılayıcıları yıkıma gider → ARF transkripsiyon faktörleri etkinleşir → hücre duvarı gevşetici/uzatıcı genler (expansin, XTH vb.) ve gelişim genleri aktive olur.

Fizyolojik düzey: “Asit büyümesi hipotezi”; plazma zarında H⁺-ATPaz pompaları çalışır, pH düşer, duvar gevşer, hücre su alır ve uzar.
Herbisit etki tarzı (sentetik auksinler): Geniş yapraklılarda auksin sinyalini “aşırı” uyararak hormonal kaos ve iletim demetlerinde tıkanıklık/nekroz oluşturur; bu seçicilik dar yapraklı tahılların (arpa, buğday) toleransının temelidir.

Arpada başlıca fizyolojik etkiler

  • Sürgün uzaması: Auksin GA ve BR’lerle birlikte internod uzamasını artırır (lodging riskini etkileyebilir).

  • Kardeşlenme (tillering): Yüksek auksin seviyesi, strigolakton yolunu uyararak yan tomurcuk çıkışını baskılar; sitokininler ise kardeşlenmeyi teşvik eder.

  • Kök sistemi: Düşük–orta auksin düzeyi ince yan kök ve kök tüylerini artırır; aşırısı primer kök uzamasını baskılayabilir.

  • Çiçek ve dane gelişimi: Erken tane bağlama döneminde çekirdek/endonsem sinyallemesiyle dane sayısı ve doldurma dinamikleri etkilenebilir; ancak tarla koşullarında dışarıdan auksin uygulamasıyla verimi artırma pratikte standart bir yaklaşım değildir.

  • Tropizmalar ve yaralanma yanıtı: Fototropizmada sürgün yönelmesi, yaralanan dokularda kallus/kambiyal aktivite.

Uygulama Alanları (pratik saha çerçevesi)

A) Tarla – Yabancı ot kontrolü (sentetik auksin herbisitleri):

  • 2,4-D (ester/amin), MCPA, dikamba, fluroksipir, klopiralid vb.: Arpada geniş yapraklı yabancı otlara karşı yaygın çözümler.

  • Zamanlama (Zadoks): En güvenli aralık genellikle kardeşlenme sonu–erken sapa kalkma (ZS 25–32). Sorguç/başak bağlama–bayrak yaprak (ZS ≥37) döneminde uygulama başak deformasyonu ve kısırlaşma riski doğurabilir.

  • Seçim:

    • 2,4-D / MCPA: Geniş spektrum; MCPA arpa için genelde daha yumuşak kabul edilir.

    • Dikamba/klopiralid: Kalıcı derin köklüler (devedikeni vb.) veya bazı sorunlu türlerde etkili; fakat buharlaşma/sürüklenme riski daha yüksek olabilir (drift yönetimine dikkat).

B) Ar-Ge / Tohumculuk – Doku kültürü ve transformasyon:

  • Kallus indüksiyonu ve rejenerasyon: 2,4-D (kallus için) + sitokinin (rejenerasyon) oranlarıyla arpa hatlarında mikroçoğaltım, mutasyon ıslahı, transgenik/CRISPR süreçleri.

C) Fide/serada köklendirme çözeltileri:

  • Arpada pratikte rutin bir auksinli köklendirme uygulaması tercih edilmez (süs bitkileri ve meyve fidanlarından farklı olarak).

Kimyasal ve fizyolojik etkileşimler

Etkileşim Sonuç Saha Notu
Sitokininler (CK) CK ↑ → kardeşlenme ↑; auksin ↑ → kardeşlenme ↓ Kardeşlenme hedefleniyorsa N & CK ilişkisine odaklanın; dış auksin gereksiz.
Gibberellinler (GA) Auksin GA biyosentezini tetikleyerek uzamayı artırır Yüksek azot + GA benzeri etki → yatma riski artar.
Etilen Auksin etilen sentezini artırabilir Sıcaklık/kurakta “epinasti” ve hassasiyet görülebilir.
ABA Stres yanıtlarında ABA ↔ auksin karşıt/bağlamsal Kurakta herbisit stresini artırabilir.
Strigolaktonlar (SL) Auksin SL’yi uyarır → yan sürgün baskılanır Aşırı vejetatif yoğunlukta kardeşlenme zayıflar.
Besleme (N, K) Yüksek N auksin sinyalini artırabilir; K dengesi gövde sağlamlığına destek olur Yatma yönetimi için K ve mikro besin dengesi önemlidir.
Karışımlar (tank-mix) SLS, yağlayıcı, yaprak gübreleri ile karışımda fitotoksite riski Etiket/tavsiye dışı karışım yapmayın; küçük parsel denemesi.

Uygulama riskleri ve önlemler

  • Fenoloji riski: ZS ≥37 (bayrak yaprak–başaklanma) döneminde sentetik auksin uygulaması başakta deformasyon, kısır başakçık ve verim kaybına yol açabilir.

  • Sıcaklık ve rüzgâr inversiyonu: Dikamba ve ester formlarında drift/volatilite riski yüksektir; sıcak (≥25–28 °C), inversiyonlu akşamlardan kaçının.

  • Stresli bitki: Don/kuraklık/tuza maruz arpalarda fitotoksite ve yatma artabilir; bitki aktif büyümede, stresten yeni çıkmış olmalı.

  • Karışım uyumu: Amin formülasyonlar yağ bazlı yayıcılarla agresifleşebilir; önce etikete bakın, sonra küçük alanda deneme.

  • Kalıntı ve maltlık kalite: Arpa maltlıkta kalıntı limitleri hassastır; PHI/hasat aralığına uyun, maltlık partilerde ekstra tedbir alın.

  • Komşu ürünler: Ağaçlar, ayçiçeği, domates vb. duyarlıdır; tampon şeritler ve rüzgâr yönüne dikkat.

Türkiye ve dünya denemelerinden çıkarımlar

  • Seçicilik penceresi: Kardeşlenme–erken sapa kalkmada (ZS 25–32) 2,4-D/MCPA uygulamaları, uygun doz ve iklimde, arpada iyi tolerans ve etkili geniş yapraklı kontrolü sağlamıştır.

  • Zamanlama hassasiyeti: Geç dönem uygulamalarında başak deformasyonu ve verim düşüşleri rapor edilmiştir; bu nedenle geç kalınan tarlalarda auksin yerine ALS inhibitörleri veya HPPD/diğer etki grupları (etikete uygun) tercih edilebilmektedir.

  • Weed spectrum farklılığı: Kuzey Avrupa/ABD’de dikamba/klopiralid, derin köklü kompozitler ve “problem türleri” için üstünlük göstermiş; Akdeniz/Türkiye koşullarında MCPA/2,4-D yaygın ve ekonomik kalmıştır.

  • Lodging–verim ilişkisi: Yüksek N ve sık ekimde, auksin penceresinde bile hafif gövde zayıflaması görülebilir; regülatör (trinexapac-ethyl vb.) ve K dengesi ile yönetim daha etkilidir (etiket-fenoloji koşuluyla).

Not: Ülke/çevreye özgü resmi ruhsatlar ve etiketler bağlayıcıdır; burada yer alanlar genel tarla pratiği niteliğindedir.

Saha karar matrisi 

  1. Hedef otlar yaygın–yıllık geniş yapraklılar → MCPA veya 2,4-D (ZS 25–32).

  2. Derin köklü/kalıcı türler (devedikeni vs.) → Dikamba / Klopiralid (drift yönetimi ve fenolojiye dikkat).

  3. Geç kalındı (ZS ≥33) veya başak oluşumuna yakın → Auksin riskli; alternatif etki gruplarına (ALS, HPPD vb.) bakın.

  4. Maltlık arpa → Etiket + PHI + kalıntı yönetimi; gerekiyorsa satın alıcı/maltlık şartnamesiyle uyum kontrolü.

Önerilen iyi uygulamalar

  • Fenolojik doğrulama: Parselde en ileri fenolojiyi baz alın; birkaç ileri sapa kalkmış bitki bile riski yükseltir.

  • İklim penceresi: Serin–ılıman gün, rüzgâr <15 km/s, inversiyon yok.

  • Nozzle/kalibrasyon: İnce damlacık oluşturmayın; rüzgâr sürüklenmesini azaltan meme kullanın.

  • Karışım testi: Küçük alanda fitotoksite denemesi → 48–72 saat gözlem.

  • Besleme dengesi: Yatma riski olan parsellerde K, Si ve mikro (Cu/Mn/Zn) dengesi + gerektiğinde regülatör.

  • Kayıt ve izlenebilirlik: Parsel defteri; ürün, doz, BBCH/Zadoks, hava, tank karışımı, operatör, GPS izi.

Sonuç ve teknik değerlendirme

  • Arpada auksin yönetimi, dışarıdan “büyütme” amaçlı bir uygulama değildir; ana sahadaki yeri geniş yapraklı ot kontrolü yapan sentetik auksin herbisitlerdir.

  • Başarının anahtarı doğru fenolojik pencere (ZS 25–32), doğru etken madde seçimi, drift/volatilite yönetimi ve maltlık kalite/kalıntı kurallarına sıkı uyumdur.

  • Verim ve yatma yönetiminde besleme dengesi (özellikle K), çeşit seçimi, ekim sıklığı ve gerekiyorsa büyüme regülatörleri auksinden daha etkilidir.

  • Kardeşlenme ve çıkış üniformitesi için ekim öncesi tohum yatağı, erken N yönetimi ve CK dengesi kritik olup, dış auksin uygulaması önerilen bir rutin değildir.

  • Araştırma ve ıslah tarafında auksinler doku kültürü ve rejenerasyon için vazgeçilmezdir.

İlaç Önerileri