Gibberellinler Gibberellinler (GA), bitkilerde hücre uzamasını, çimlenmeyi, sapa kalkmayı, çiçeklenmeyi ve dane dolumunu düzenleyen diterpenoid yapılı bitki hormonlarıdır.GA₁, GA₃ (gibberellik asit), GA₄, GA₇ bulunur. Tarımda en yaygın kullanılan form GA₃ ’tür.
Etki Mekanizması Gibberellinler, DELLA proteinleri üzerinden çalışan bir baskılama kaldırma mekanizmasıyla etki eder.
GA, GID1 reseptörüne bağlanır.
Bu kompleks DELLA inhibitörlerini yıkar.
Hücre uzaması, enzim sentezi (α-amilaz, ekspansin vb.) ve gen ekspresyonu başlar.
Arpada özellikle çimlenme döneminde aleuron tabakasında α-amilaz sentezini uyararak nişasta mobilizasyonunu sağlar — bu mekanizma malt sanayii açısından kritik öneme sahiptir.
Fizyolojik Etkiler
Süreç GA Etkisi Tarımsal Yorum
Tohum çimlenmesi Nişastayı şekere çeviren α-amilaz sentezini başlatır Maltlık kalitesi için temel
Sapa kalkma ve boy uzaması Hücre uzamasını artırır Fazlası yatma (lodging) riskini artırır
Yaprak ve sürgün gelişimi Fotosentetik yüzeyi artırır Kardeşlenmeyi baskılayabilir
Çiçeklenme ve başak oluşumu Düşük GA = kısır çiçek riski Doğru denge, verim için gerekli
Dane dolumu Sink-source dengesiyle dolumu destekler Yüksek N’de aşırı uzama riski
Dormansi kırılması GA, uyku halindeki tohumları aktive eder Soğukta zayıf çimlenmede kullanılabilir
Kimyasal ve Fizyolojik Etkileşimler
Etkileşim Etki Açıklama
Auksin Auksin GA sentezini uyarır GA etkisi auksin varlığında artar
Sitokinin GA ile birlikte hücre bölünmesi + uzama sinerjisi Kontrollü kullanılırsa bitki canlılığı artar
ABA (Abscisik Asit) GA’ya karşı çalışır Tohum dormansisi ve stres koşullarında baskılayıcı
Etilen Yüksek GA → etilen sentezi artabilir Yatma ve yaşlanma hızlanabilir
Azot (N) Yüksek N + GA = hızlı vejetatif büyüme Lodging riski
K + Si GA kaynaklı yumuşamayı dengeler Gövde dayanıklılığını artırır
Uygulama Alanları 1. Tohumculuk ve maltlık sanayi:
Malt üretiminde GA₃, 2–5 mg/kg doz aralığında kullanılır; nişasta mobilizasyonu hızlanır.
Düşük sıcaklıkta zayıf çimlenen tohumlarda GA ön işlemi çimlenme oranını artırabilir.
2. Tarla uygulamaları:
Kurak ve soğuk çıkış dönemlerinde , çimlenme ve kardeşlenmeyi teşvik edebilir.
Ancak sapa kalkma sonrası GA uygulamaları yatma riskini yükseltir.
3. Büyüme regülasyonu ve anti-lodging:
Arpada tersine yaklaşım olarak GA inhibitörleri (trinexapac-ethyl, chlormequat chloride) sık kullanılır.
Bu nedenle, GA uygulamaları kontrollü, erken dönem (BBCH 10–29) ile sınırlı olmalıdır.
Uygulama Riskleri ve Önlemler
Risk Sonuç Önlem
Aşırı uzama Yatma ve ince sap Düşük doz, potasyum takviyesi
Dengesiz kardeşlenme Az kardeş, iri başak CK takviyesi ile denge sağlanabilir
Erken olgunlaşma gecikmesi Geç hasat, nem yüksekliği Uygulama zamanı: erken kardeşlenme
Düşük sıcaklıkta etki azalması GA inaktifleşir Gündüz 15–20 °C üzerinde uygulanmalı
Karışım riski GA asidiktir, bazı yaprak gübreleriyle uyumsuz Ön test önerilir, pH 5–6 idealdir
Türkiye ve Dünya Denemeleri – Bulgular
Türkiye (Konya, Eskişehir): GA₃ ile muamele edilmiş arpa tohumlarında çimlenme oranı %8–12 artış , kardeşlenmede küçük pozitif etki gözlenmiştir.
Almanya / Polonya: Fazla GA uygulaması, sap uzamasını %20 artırmış , yatma oranı %35’e çıkmıştır.
Japonya: Soğuk stresi koşullarında düşük doz GA (10 ppm) uygulaması çıkış süresini 1–2 gün kısaltmıştır.
Malt endüstrisi: GA₃, aleuron α-amilaz aktivitesini 3–5 kat artırır; bu malt ekstrakt verimini yükseltir.
Teknik Değerlendirme
Arpada gibberellinler çimlenme, sapa kalkma ve dane dolumu aşamalarında kritik rol oynar.
Tarla uygulamalarında doğrudan GA takviyesi sınırlıdır; çünkü çoğu zaman fazla uzama ve yatma riski doğurur.
Ancak tohum ön işlemi ve malt üretiminde kontrollü GA kullanımı verim ve kalite açısından değerlidir.
Yatma riski yüksek alanlarda (yüksek N, sık ekim), GA inhibitörleriyle denge kurmak daha güvenlidir.
En uygun uygulama aralığı: BBCH 10–29 (erken kardeşlenme öncesi) dönemdir.
