Abscisik asit (ABA), bitkilerde stres tepkilerini, dormansiyi, stomaların kapanmasını ve olgunlaşma süreçlerini düzenleyen bir terpenoid türevi bitki hormonudur.
Arpada hem kökler hem de olgunlaşan yaprak ve tohumlarda sentezlenir.
Genellikle “stres hormonu” olarak bilinir çünkü su, tuz, soğuk ve sıcak streslerine karşı bitkiyi koruma mekanizmalarını devreye sokar.
Etki Mekanizması
ABA sinyali PYR/PYL/RCAR reseptörleri üzerinden taşınır.
Bu reseptörler protein fosfataz 2C (PP2C) enzimlerini baskılar → SnRK2 protein kinazları aktifleşir → stres yanıt genleri (ör. RD29, LEA, HSP) devreye girer.
Stomalar kapanır (su kaybı azalır).
Osmoprotektan (prolin, şeker, betain) ve antioksidan enzim sentezi artar.
Çimlenme, büyüme ve hücre uzaması yavaşlatılır (enerji koruma modu).
Fizyolojik Etkiler
Süreç
ABA Etkisi
Tarımsal Yorum
Stres toleransı
Stoma kapanması, su kaybının azaltılması
Kuraklık, tuz ve sıcak stresinde hayati öneme sahip
Kök gelişimi
Ana kök uzamasını destekler, yan kökleri sınırlar
Derin suya erişimi artırır
Çimlenme ve dormansi
Yüksek ABA dormansiyi sürdürür
Tohum uyku halini korur
Yaprak yaşlanması
ABA artışı yaşlanmayı hızlandırır
Senesens belirtecidir
Dane olgunlaşması
Protein ve nişasta sentezini düzenler
Dolum ve kuruma süresini kontrol eder
Patogenez / stres savunması
ROS denetimi ve savunma genleri
Kuraklıkta antioksidan sistemleri güçlendirir
Kimyasal ve Fizyolojik Etkileşimler
Etkileşim
Sonuç
Açıklama
Auksin
ABA ve Auksin çoğu zaman zıt çalışır
ABA büyümeyi baskılar, Auksin teşvik eder
Gibberellin (GA)
ABA ↔ GA antagonizması
Çimlenmede ABA baskınsa uyku, GA baskınsa çıkış olur
Sitokinin
CK, ABA etkisini azaltır
CK → yaprak gençleştirici, ABA → yaşlandırıcı
Etilen
ABA etilen sentezini tetikleyebilir
Olgunlaşma ve yaşlanma hızlanır
Poliaminler
Poliaminler ABA etkisini hafifletebilir
Stres toleransında denge oluşturur
Ca²⁺ sinyali
ABA stomalarda Ca²⁺ artışı sağlar
Kapanma tepkisinin sinyali Ca²⁺ ile taşınır
Uygulama Alanları
A) Kuraklık ve tuz stresi yönetimi:
ABA veya ABA benzeri bileşikler (örn. pyrabactin, s-ABA) stomaların kapanmasını sağlayarak su kaybını azaltır.
Bu uygulamalar kontrollü sera veya stres deneylerinde etkilidir; açık alanda genellikle biyostimülan formülasyonlar (prolin, glisin betain, ABA öncülleri) kullanılır.
B) Tohum dormansi ve depolama:
Hasat sonrası yüksek ABA seviyeleri, tohumların erken çimlenmesini (pre-harvest sprouting) engeller.
Maltlık arpalarda bu denge çok önemlidir: az ABA erken çimlenmeye, fazla ABA düşük çimlenmeye neden olur.
C) Biyoteknolojik kullanım:
ABA analogları, gen ekspresyon çalışmaları ve stres biyolojisi araştırmalarında düzenleyici olarak kullanılır.
Uygulama Riskleri ve Önlemler
Risk
Açıklama
Önlem
Fazla ABA etkisi
Büyüme durur, kardeşlenme azalır
Stres sonrası toparlanma döneminde uygulanmamalı
Çimlenme gecikmesi
Dormansi uzar
Tohum işleme dozları dikkatle seçilmeli
Dane olgunlaşmasının hızlanması
Protein kalitesi etkilenebilir
Kritik BBCH 70–85 aralığında dikkatli olunmalı
Yaprak yaşlanması
Fazla ABA → erken sararma
CK takviyesiyle denge kurulabilir
Tank karışımı
Asidik yapı bazı yaprak gübreleriyle uyumsuz
Ön karışım testi, pH 6–7 su tercih edilmeli
Türkiye ve Dünya Denemeleri
Türkiye (Eskişehir – Konya): ABA benzeri biyostimülan uygulaması, kurak koşullarda verimi %8–12 artırmıştır.
Avrupa (Fransa, Almanya): ABA seviyesi yüksek çeşitlerde stres toleransı artmış, ancak fazla ABA içeren hatlarda verim potansiyeli düşmüştür.
Asya (Japonya, Çin): ABA uygulaması, stomaların %60 oranında kapanmasını sağlamış; transpirasyonu belirgin azaltmıştır.
