Bilgi Bankası

Poliaminler

Poliaminler, bitkilerde bulunan küçük, pozitif yüklü (katyonik) azotlu organik bileşiklerdir.
Başlıca üç formu:

  • Putresin (Put)

  • Spermidin (Spd)

  • Spermine (Spm)

Bitkilerde bu moleküller hücre bölünmesi, büyüme, çiçeklenme, stres toleransı ve yaşlanma kontrolünde görev yapar.
Arpada poliaminler, fizyolojik stresleri azaltıcı, hücre zarını koruyucu ve dane dolum sürecini destekleyici etkiye sahiptir.

Etki Mekanizması

Poliaminler, ornitin veya arginin aminoasitlerinden sentezlenir:

Ornitin → Putresin → Spermidin → Spermine

Bu dönüşüm, ornitin dekarboksilaz (ODC) ve S-adenosilmetiyonin dekarboksilaz (SAMDC) enzimleriyle gerçekleşir.

Etki mekanizması özetle:

  1. Poliaminler, hücre zarındaki fosfat gruplarına bağlanarak zar bütünlüğünü korur.

  2. DNA, RNA ve proteinlerle etkileşerek hücre bölünmesi ve çeviri süreçlerini düzenler.

  3. Serbest radikal (ROS) üretimini azaltarak antioksidan koruma sağlar.

  4. Stres altında etilen sentezini baskılar (SAM öncül rekabeti).

Fizyolojik Etkiler

Süreç Etki Tarımsal Yorum
Kök gelişimi Hücre bölünmesi ve uzama artar Güçlü kök sistemi, kuraklık toleransı
Kardeşlenme Poliaminler CK ile sinerjistik çalışır Kardeş sayısı artabilir
Yaprak yaşlanması Poliaminler klorofil kaybını geciktirir Yeşil aksam daha uzun süre aktif kalır
Dane dolumu Şeker taşınımı ve protein sentezi artar Bin dane ağırlığı ve kalite artabilir
Stres yanıtı ROS temizleme, zar stabilizasyonu Kuraklık, tuzluluk ve sıcaklığa dayanıklılık
Etilen dengesi Poliamin sentezi etilen sentezini baskılar Erken yaşlanma engellenir

Kimyasal ve Fizyolojik Etkileşimler
Etkileşim Sonuç Açıklama
Etilen Antagonistik Poliamin sentezi artarsa etilen azalır
ABA Dengeleyici Poliaminler ABA’nın baskılayıcı etkisini hafifletir
Sitokinin (CK) Sinerjistik Hücre bölünmesini birlikte artırır
Jasmonat / SA Ortak savunma etkisi Antioksidan ve savunma genlerini destekler
Ca²⁺ Hücre zarında sinerji Zar stabilitesini birlikte sağlar
N (Azot) Prekürsör Azot eksikliğinde poliamin sentezi düşer

Uygulama Alanları

A) Stres yönetimi:

  • Kurak, tuzlu veya aşırı sıcak koşullarda poliamin içeren biyostimülanlar hücre zarı bütünlüğünü ve fotosentetik kapasiteyi korur.

  • Uygulama dönemleri:

    • BBCH 21–32 (erken sapa kalkma): kök ve kardeşlenme gelişimi

    • BBCH 60–75 (çiçeklenme–dane dolumu): stres azaltma ve kalite desteği

B) Hasat sonrası kalite:

  • Poliaminler, dane olgunlaşması sırasında protein denatürasyonunu önleyerek maltlık kalitesini destekler.

  • Düşük sıcaklık stresinde çimlenme oranını artırır.

C) Tohum ön işlemleri:

  • 0.1–0.5 mM Spermidin ile muamele edilen arpa tohumlarında çimlenme oranı ve kök uzunluğu artar.

Uygulama Riskleri ve Önlemler

Risk Açıklama Önlem
Fazla doz (≥2 mM) Hücre içi pH dengesini bozabilir 0.1–1 mM aralığında kalınmalı
Uygulama zamanı Geç dönem uygulama dane kurumasını geciktirebilir Çiçeklenme öncesi idealdir
Karışım riski Amino asitli gübrelerle aynı tankta reaksiyon riski Ön test yapılmalı
Yüksek sıcaklık Poliamin volatilizasyonu artar Sabah/akşam püskürtme önerilir

Türkiye ve Dünya Denemeleri – Bulgular

  • Türkiye (Konya, Eskişehir): 0.5 mM Spermidin uygulamasıyla kuraklık koşullarında verim %8–10 artmıştır.

  • İran: Poliamin ön işlemiyle tohum çimlenmesi %20 hızlanmış, kök uzunluğu artmıştır.

  • İspanya: Poliamin uygulamaları stomal su verimliliğini artırmış, SPAD değerini korumuştur.

  • Çin: Tuz stresi koşullarında poliaminler Na⁺ birikimini %30 azaltmış, K⁺/Na⁺ oranını dengelemiştir.

Teknik Değerlendirme

  • Poliaminler, arpada biyostimülan ve stres tamponu olarak öne çıkar.

  • Etilen üretimini baskılayarak erken yaşlanmayı engeller, stres döneminde bitkinin yeşil aksamını korur.

  • En uygun dönem:

    • Kardeşlenme–sapa kalkma (BBCH 25–39)

    • Dane dolumu başlangıcı (BBCH 70–75)

  • Önerilen doz: 0.1–1 mM aralığında (putresin veya spermidin bazlı).

  • Karışım uyumu: Hafif asidik pH (6–6.5), mikro elementlerle genelde uyumlu.

İlaç Önerileri