Bilgi Bankası

Kardeşlenme zayıflığı

Tanım ve Belirti

Kardeşlenme zayıflığı, arpa bitkisinde ana sap çevresindeki yan sürgünlerin (kardeşlerin) oluşmaması veya oluşan kardeşlerin zayıf gelişip başak bağlayamaması durumudur.

  • Kardeş sayısı düşük veya kardeşler kısa kalır.

  • Ana sap kalın ve baskınken yan sürgünler ince, açık yeşil ve kısa olur.

  • Kardeşlerin bir kısmı erken dönemde kurur (“ölü kardeş”).

  • Bitki başına başak sayısı azalır, verim düşer.

Normal koşullarda güçlü bir arpa bitkisi 5–8 kardeş oluşturabilir; kardeşlenme zayıflığında bu sayı 1–2’ye kadar düşer.

Fizyopatolojik Mekanizma

Kardeşlenme, bitkideki meristematik doku aktivitesi ve hormon dengesi ile kontrol edilir.
Zayıflık durumunda:

  1. Auksin/Sitokinin dengesizliği oluşur → yan tomurcukların uyanması baskılanır.

  2. Karbon/Nitrojen oranı bozulur → yeterli enerji ve azot sağlanamaz.

  3. Fotosentez ürünleri ana gövdeye yönelir, kardeş tomurcukları beslenemez.

  4. Toprak soğukluğu veya sıkışması kök gelişimini sınırlar → sitokinin sentezi azalır.

  5. Mikro element (Zn, Mn) eksikliği, hücre bölünmesi ve meristem aktivitesini zayıflatır.

Doku ve Mikroskopik Etkiler

Mikroskobik incelemelerde:

  • Meristem bölgesinde hücre bölünmesi yavaşlar, mitotik indeks düşer.

  • Kardeş gözü dokusu (axillary meristem) küçülmüş ve inaktif hale gelir.

  • Ksilem–floem iletimi zayıf; besin akışı engellenmiştir.

  • Kloroplast sayısı azalmış, fotosentetik dokularda kloroz görülür.

  • Hücre duvarı lignifikasyonu yetersizdir → ince ve zayıf sürgünler oluşur.

Risk Faktörleri

Faktör Etkisi
Düşük toprak sıcaklığı (<10 °C) Sitokinin sentezini baskılar, kardeş gözleri uyanmaz.
Azot eksikliği veya yanlış zamanlama Kardeş gelişimi için gerekli protein sentezi azalır.
Fosfor eksikliği Kök gelişimi zayıflar, enerji yetersizliği oluşur.
Yüksek ekim sıklığı (>450 tohum/m²) Işık rekabeti → alt gözler baskılanır.
Aşırı azot Ana sap baskınlığı artar, yan sürgünler bastırılır.
Ağır killi toprak / sıkışma Oksijen yetersizliği, kök morfolojisi bozulur.
Soğuk ve nemli iklim başlangıcı Kardeşlenme döneminde (20–29 BBCH) gelişim durur.
Zincirleme stres (besin + iklim) Kardeş gözü nekrozu, geriye dönüşsüz zayıflık.

En Hassas Arpa Çeşitleri

Kardeşlenme zayıflığı özellikle erken gelişen ve kısa boğumlu çeşitlerde daha sık görülür.

Çeşit Duyarlılık Düzeyi Not
Tokak 157/37 Yüksek Soğuk ve besin stresine hassas.
Bülbül 89 Orta Aşırı sık ekimde kardeş kaybı olur.
Epona Düşük Geniş kardeşlenme yeteneği.
Avcı 2002 Orta-Yüksek Fosfor ve çinko eksikliğinde hızlı zayıflama.
Tarm 92 Düşük Kök sistemi güçlü, sitokinin üretimi yüksek.

Kardeşlenme kapasitesi genetik bir özellik olmakla birlikte, çevresel stresler bu kapasitenin kullanılmasını sınırlar.

Önleme ve Koruma Stratejileri

1. Besleme Yönetimi

  • Kardeşlenme başlangıcında (BBCH 21–25) azotun ikinci kısmı verilmelidir.

  • Fosfor ve çinko erken dönemde yapraktan desteklenmelidir.

  • Kükürt (S) takviyesi N alımını ve kardeş dokusu protein sentezini artırır.

  • Kardeşlenme boyunca humik–fulvik asit + deniz yosunu ekstraktı kombinasyonu meristem aktivitesini destekler.

2. Toprak ve Ekim Yönetimi

  • Ekim derinliği 3–4 cm, tohum sıklığı 400–450 tohum/m² olmalıdır.

  • Ağır ve su tutan topraklarda hafif drenaj yapılmalıdır.

  • Toprak pH’ı 6.5–7.5 arasında olmalıdır.

3. İklimsel Koruma

  • Soğuk stres riski yüksek bölgelerde erken ekimden kaçınılmalı.

  • Sıcaklık dalgalanmaları sırasında anti-stres karışımlar (amino asit + K + Si) kullanılabilir.

4. Biyostimülan Destek

  • Sitokinin içeren deniz yosunu ürünleri (Ascophyllum nodosum) kardeş oluşumunu teşvik eder.

  • Pseudomonas fluorescens veya Azospirillum brasilense içeren mikrobiyal preparatlar kök–sürgün iletişimini güçlendirir.

5. Hastalıklardan Korunma

  • Kardeşlenme evresinde yaprak lekesi (Pyrenophora teres) ve kök çürüklüğü (Fusarium spp.) kardeş gelişimini durdurabilir.

  • Erken koruyucu fungisit (Prothioconazole + Trifloxystrobin) uygulanmalıdır.

Pratik Yönetim Önerileri

  • Kardeşlenme döneminde bitki rengi açık yeşilse, azot ve çinko eksikliği muhtemeldir.

  • Zayıf kardeş gelişimi gözlenirse, 7–10 gün arayla yapraktan amino asit + Zn + deniz yosunu uygulaması yapılmalıdır.

  • SPAD değeri 35–40’ın altına düşerse azot takviyesi gerekir.

  • Fazla azot uygulanmışsa trinexapac-ethyl (büyüme düzenleyici) ile ana sap baskısı dengelenebilir.

  • Yaprak yüzeyinde kloroz veya morarma varsa fosfor eksikliğine dikkat edilmelidir.

İlaç Önerileri