Bilgi Bankası

Yatma (fazla azot zayıf sap dokusu yetersiz potasyum)

Tanım ve Belirti

Yatma, arpa bitkisinin gövde dayanıklılığını kaybederek eğilmesi veya toprağa devrilmesi durumudur.

  • Bitkiler yere paralel veya eğik hale gelir.

  • Başaklar toprağa temas eder, tane dolumu aksar.

  • Özellikle azot fazlalığı, yetersiz potasyum ve zayıf hücre duvarı gelişimi sonucu oluşur.

  • Yatmış alanlarda tane iriliği ve hektolitre ağırlığı düşer, hasat verimliliği azalır.

Şiddetli yatma, verimde %30–60 oranında kayba yol açabilir.

Fizyopatolojik Mekanizma

Yatma, iki temel mekanizma ile gelişir:

  1. Kök Yatması (Root Lodging)

    • Zayıf kök gelişimi ve aşırı azot nedeniyle oluşur.

    • Bitki, kök boğazından eğilir veya topraktan kısmen çıkar.

  2. Sap Yatması (Stem Lodging)

    • İnce ve zayıf sap yapısı, hücre duvarı lignifikasyon eksikliği sonucu oluşur.

    • Gövdenin alt boğumları ezilir veya kırılır.

Bu süreçte:

  • Aşırı azot → internod uzaması artar, hücre duvarı incelir.

  • Potasyum eksikliği → lignin sentezi zayıflar, mekanik dayanıklılık düşer.

  • Kalsiyum ve Silisyum yetersizliği → hücre duvarı sertleşmez.

  • Gibberellin (GA₃) artışı → anormal uzama, esneklik kaybı.

Doku ve Mikroskopik Bulgular

  • Boğum çevresinde parankima hücreleri uzamış, lignin birikimi azalmıştır.

  • Kollenkima tabakası incelmiştir; mekanik destek azalır.

  • Silisyum ve kalsiyum depoları azalmıştır.

  • Ksilem lümenleri geniş, ancak duvar kalınlığı zayıftır.

  • Hücre duvarı analizlerinde selüloz/lignin oranı düşüktür (normalde 3:1 → yatmada 5:1).

Risk Faktörleri

Faktör Etkisi
Aşırı azot (özellikle geç dönemde) Sap uzamasını teşvik eder, dayanıklılığı azaltır.
Yetersiz potasyum (K) Hücre duvarı sertliği azalır, su dengesizliği oluşur.
Kalsiyum eksikliği Hücre çeperi zayıf, sap kırılgan olur.
Silisyum eksikliği Ligninleşme yetersiz, dış katman esnekleşir.
Yoğun ekim (>450 tohum/m²) Işık rekabeti sonucu ince saplı bitkiler oluşur.
Aşırı nemli toprak Kök sistemi yüzeyselleşir, rüzgâr direnci düşer.
Rüzgâr ve yağış kombinasyonu Zayıf saplı bitkilerde devrilme artar.
Yüksek azotlu + düşük K dengesi Bitki su dengesini koruyamaz, mekanik direnç azalır.

En Hassas Dönem

  • BBCH 30–39 (Sapa kalkma) → sap uzaması başlar, azot fazlası etkili olur.

  • BBCH 70–79 (Süt olum) → başak ağırlığı artar, zayıf sap devrilir.

Hassas Çeşitler

Çeşit Yatma Eğilimi Not
Tokak 157/37 Yüksek İnce sap yapısı, hızlı azot yanıtı.
Avcı 2002 Orta Denge azot uygulamasına toleranslı.
Tarm 92 Düşük Kalın boğumlu, güçlü lignifikasyon.
Epona Orta Kök yatması eğilimi yüksek, sap dayanıklı.

Önleme ve Koruma Stratejileri

1. Besleme Yönetimi

  • Azot:

    • Toplam azotun %60’ı ekim–kardeşlenme, %40’ı sapa kalkma öncesi verilmelidir.

    • BBCH 39 sonrası azot verilmemelidir.

  • Potasyum (K₂SO₄):

    • 5–6 yapraklı dönemde yapraktan %1–2 uygulanmalı.

    • K, lignin ve selüloz sentezini artırır.

  • Kalsiyum ve Silisyum:

    • BBCH 37–45 arasında Ca-nitrat (%0.3) + silikat karışımı önerilir.

  • Fosfor (P):

    • Kök gelişimini güçlendirerek yatmayı dolaylı önler.

2. Büyüme Düzenleyiciler

  • Trinexapac-ethyl (moddus vb.):

    • Internod uzamasını %15–25 kısaltır.

    • Uygulama zamanı: BBCH 32–37 (ilk boğumlar belirginleştiğinde).

3. Toprak Yönetimi

  • Ağır azotlu topraklarda ekim öncesi drenaj sağlanmalı.

  • Ekim sıklığı azaltılmalı (maks. 400 tohum/m²).

  • Toprak sıkışması varsa yüzey havalandırması yapılmalı.

4. İklim ve Hasat Öncesi Koruma

  • Sapa kalkma–süt olum döneminde rüzgâr yönüne paralel ekim tercih edilmeli.

  • Gerekiyorsa rüzgâr kırıcı sıra bitkiler (fiğ, yulaf) sınır bölgelerine ekilebilir.

Dönemin Riskleri

Risk Etki Çözüm
Aşırı azot Uzun, ince sap, yatma riski Azotu ikiye bölmek.
K eksikliği Hücre duvarı zayıflar KNO₃ veya K₂SO₄ uygulaması.
Yüksek nem ve rüzgâr Kök devrilmesi Drenaj + Silisyum takviyesi.
Yüksek sıcaklık sonrası yağış Hızlı uzama → zayıf boğum Trinexapac uygulaması.

Pratik Öneriler

  • SPAD değeri 45 üzerindeyse azot fazlalığı olasılığı yüksektir.

  • Bitki yaprak rengi çok koyu yeşil ve sulu dokuluysa, N fazlası vardır.

  • 1 m²’de 400–450 bitki sayısını geçmemek gerekir.

  • Ca + Si + K kombinasyonu, sap dayanıklılığını artıran en etkili formüldür.

  • Sapa kalkma döneminde biyostimülan + Si + K karışımı, yatma riskini %40 azaltır.

  • Yatmış bitkilerde fungus (Fusarium spp.) bulaşma riski yüksek olduğu için, hasat öncesi koruyucu ilaçlama yapılmalıdır.

İlaç Önerileri