Bilgi Bankası

Düşük dane dolumu ve bin dane ağırlığı

Tanım ve Belirti

Düşük dane dolumu, başakta oluşan tanelerin tam gelişmemesi, nişasta ve protein birikiminin eksik kalmasıyla sonuçlanan fizyolojik bir verim kaybıdır.
Bin dane ağırlığı (BD Ağırlığı) ise, danelerin ortalama dolgunluk ve kütle kapasitesini yansıtan en kritik kalite göstergesidir.

Belirtiler:

  • Daneler küçük, buruşuk veya boştur.

  • Başaklarda alt kısımdaki taneler zayıf gelişir.

  • Danelerin renk geçişi (süt → hamur → sarı olum) yavaş veya düzensizdir.

  • Hasatta hektolitre ağırlığı düşer (normal 62–68 kg/hl → zayıf dolumda 50–55 kg/hl).

Normalde arpa için bin dane ağırlığı 38–48 g civarındadır; düşük dolumda bu değer 25–35 g’a kadar iner.

Fizyopatolojik Mekanizma

Dane dolumu süreci fotosentez, şeker taşınımı, nişasta sentezi ve protein birikimi aşamalarının uyumuna bağlıdır.
Zayıf dolum durumunda şu mekanizmalar devreye girer:

  1. Fotosentez kapasitesi düşer → karbon üretimi azalır.

  2. Potasyum eksikliği → şeker taşınımı ve osmotik denge bozulur.

  3. Fosfor eksikliği → ATP yetersizliği, enerji eksikliği.

  4. Su stresi → floem akışı durur, karbon taşınamaz.

  5. Yüksek sıcaklık (>30 °C) → nişasta sentez enzimleri (ADP-Glucose pyrophosphorylase, Starch synthase) inaktif hale gelir.

  6. Magnezyum ve mangan eksikliği → klorofil sentezi ve fotosentez hızı düşer.

  7. Aşırı azot → vejetatif büyüme uzar, dolum süresi kısalır.

Doku ve Mikroskobik Etkiler

  • Danelerde endosperm hücreleri küçük, nişasta granülleri az gelişmiştir.

  • Aleyron tabakası (protein birikim alanı) incedir.

  • Floem elemanlarında tıkanıklık görülür, karbon akışı azalır.

  • Perikarp (kabuk) kalınlığı artar, dane dolum hacmi azalır.

  • Sitoplazmik yoğunluk düşer → taneler hafif ve gevrek olur.

Risk Faktörleri

Faktör Etkisi
Su stresi (özellikle 70–79 BBCH) Dolum süresi kısalır, nişasta birikimi azalır.
Yüksek sıcaklık (>30 °C) Enzim inaktivasyonu, fotosentez düşüşü.
Potasyum eksikliği Şeker taşınımı durur, dolum zayıflar.
Magnezyum eksikliği Fotosentez kapasitesi azalır.
Aşırı azot (N fazlalığı) Geç olgunlaşma, dolum süresinin kısalması.
Fosfor eksikliği Enerji transferi zayıf, ATP sentezi düşer.
Külleme / pas hastalıkları Bayrak yaprak fotosentezini engeller.
Yoğun ekim (>450 bitki/m²) Işık rekabeti, erken yaprak yaşlanması.

En Hassas Dönemler

  • BBCH 60–69 (Çiçeklenme): Polen gelişimi ve döllenme başarı oranı → dane sayısını belirler.

  • BBCH 70–79 (Süt Olum): Nişasta ve protein sentez hızı en yüksektir.

  • BBCH 80–83 (Hamur Olum): Su ve potasyum yönetimi dane kalitesini belirler.

En Hassas Çeşitler

Çeşit Duyarlılık Düzeyi Not
Tokak 157/37 Yüksek K+ eksikliğinde hızlı dolum kaybı.
Avcı 2002 Orta Isı stresine toleranslı, su stresine hassas.
Bülbül 89 Orta-Yüksek Döllenme başarısına bağlı değişken dolum.
Tarm 92 Düşük Kök sistemi derin, güçlü dolum kapasitesi.

Önleme ve Koruma Stratejileri

1. Besleme Yönetimi

  • Potasyum (K):

    • Yapraktan 1–2% K₂SO₄ veya KNO₃ uygulaması (BBCH 71–75).

    • K, şeker taşınımı ve osmotik basınç dengesinde anahtar rol oynar.

  • Magnezyum (Mg):

    • Yapraktan %0.3–0.5 MgSO₄; klorofil aktivitesini korur.

  • Bor (B):

    • Floem geçirgenliğini artırır, karbon taşınımını kolaylaştırır (%0.2 B-etanolamin).

  • Fosfor (P):

    • Yaprak fosfit formunda (%0.3–0.5) ATP üretimini destekler.

  • Kalsiyum (Ca):

    • Hücre zar dayanıklılığı → dane zarı sertliğini artırır (%0.3 Ca-nitrat).

2. Su ve İklim Yönetimi

  • Süt olum döneminde (70–79 BBCH) toprak nemi %70–75 seviyesinde tutulmalıdır.

  • Ani su kesintileri dolum süresini %25 kısaltır.

  • Yüksek sıcaklık dönemlerinde deniz yosunu + amino asit + K karışımı uygulanmalıdır.

3. Yaprak Sağlığı Koruma

  • Bayrak yaprak fotosentezinin korunması için fungisit uygulanmalıdır.

    • Prothioconazole + Azoxystrobin kombinasyonu önerilir.

  • Külleme ve pas kontrolü → dolum süresinin uzamasını sağlar.

4. Biyostimülan ve Mikrobiyal Destek

  • Pseudomonas putida → karbon taşınımı hızlandırır.

  • Bacillus subtilis → stres altında enzim aktivasyonunu destekler.

  • Trichoderma harzianum → kök aktivitesini artırarak dolum süresini uzatır.

Dönemin Riskleri

Risk Etkisi Önlem
Su eksikliği Dane küçülür, bin dane ağırlığı düşer. Düzenli sulama, nem izleme.
K eksikliği Şeker taşınımı bozulur. Yapraktan K uygulaması.
Yüksek sıcaklık Enzim inaktivasyonu, erken yaşlanma. Anti-stres karışımları.
Külleme / Pas Bayrak yaprak ölümü. Fungisit koruması.
Aşırı azot Geç olgunlaşma, dolum süresi kısalması. Dengeli N–K yönetimi.

 Pratik Öneriler

  • SPAD ölçümü 50’nin altına düşerse, fotosentez performansı azalmıştır.

  • K+Mg+B kombinasyonu, bin dane ağırlığını %10–15 artırabilir.

  • Güneşli dönemde yapılan yaprak gübrelemeleri en etkilidir.

  • Süt olum sonrası 10–15 gün boyunca yaprak rengi yeşil kalmalıdır; erken sararma = dolum kaybı.

  • Yüksek verimli çeşitlerde dane dolum süresi 25–30 gün olmalıdır; 20 günün altına düşerse ciddi kayıp yaşanır.

  • Çiçeklenmeden sonraki 15 gün, "kritik karbon aktarım penceresi"dir — bu dönemde stres önlenmelidir.

İlaç Önerileri