Erken sararma Tanım ve Belirti Erken sararma , arpa yapraklarının özellikle alt kısımlarda, fizyolojik yaşlanma dönemi başlamadan (BBCH 30–70 arası) sararmasıyla karakterize edilen bir stres belirtisidir.
Alt yapraklarda açık yeşil → sarı renk dönüşümü.
Yaprak uçlarından başlayarak aşağıya ilerleyen kloroz.
Damar aralarında solukluk, yaprak yüzeyinde pürüzlü yapı.
Fotosentez alanı azalır → dolum dönemi kısalır → verim düşer.
Normalde sararma hasat öncesi (BBCH 90 civarı) görülmelidir; erken oluşması fizyolojik bozulmanın göstergesidir.
Fizyopatolojik Mekanizma Erken sararma genellikle klorofil sentezi veya besin taşınımı bozukluğu ile ilişkilidir:
Azot yetersizliği → klorofil sentezi durur, yaprak renginde solma başlar.
Magnezyum eksikliği → klorofilin merkez iyonu Mg olduğundan yaprak rengi solar.
Kök oksijen yetersizliği / sıkışma → N alımı düşer, kloroz hızlanır.
Su stresi (aşırı veya eksik) → ksilem iletimi bozulur, besin taşınımı durur.
Hastalık veya virüs kaynaklı sararma (BYDV – Arpa Sarı Cücelik Virüsü) → damar boyunca mozaik sararma.
Yüksek sıcaklık ve ışık yoğunluğu → fotooksidatif stres, pigment yıkımı.
Doku ve Mikroskobik Etkiler
Kloroplastlarda tilakoid zar bütünlüğü bozulur.
Klorofil a/b oranı düşer , karotenoidler artar.
Hücre zar geçirgenliği artar → iyon sızıntısı.
Magnezyum, demir ve azot konsantrasyonu düşüktür.
ROS (reaktif oksijen türleri) birikir → membran lipid oksidasyonu.
SOD, CAT, POD enzim aktiviteleri genellikle artmıştır (stres yanıtı).
Risk Faktörleri
Faktör Etkisi
Azot eksikliği (özellikle geç dönemde) Klorofil kaybı, erken yaşlanma.
Magnezyum eksikliği Damar arası kloroz.
Kök çürüklüğü (Fusarium spp., Rhizoctonia spp.) Su–besin iletiminde aksama.
BYDV virüsü (Sarı Cücelik) Damar boyunca bantlı sararma.
Aşırı sulama / drenaj eksikliği Kök oksijensizliği, azot yıkanması.
Kuraklık ve yüksek ısı Foto-oksidatif stres, klorofil yıkımı.
Aşırı azot sonrası ani kuraklık Osmotik stres, yaprak yanıkları.
Toprak pH’sı <6 veya >7.8 Besinlerin alınabilirliği azalır.
En Hassas Dönemler
BBCH 25–39 (kardeşlenme – sapa kalkma): N ve Mg eksikliğiyle sararma başlar.
BBCH 50–70 (başaklanma – çiçeklenme): Stres artarsa fotosentez alanı azalır, dolum kaybı yaşanır.
En Hassas Çeşitler
Çeşit Duyarlılık Düzeyi Not
Tokak 157/37 Yüksek BYDV ve Mg eksikliğine hassas.
Avcı 2002 Orta Kuraklığa dayanıklı, besin stresine duyarlı.
Bülbül 89 Yüksek N eksikliğinde hızlı sararma.
Tarm 92 Düşük Yaprak pigment stabilitesi yüksek.
Önleme ve Koruma Stratejileri 1. Besleme Yönetimi
Azot (N):
İlk doz ekimle, ikinci doz BBCH 25–29 (kardeşlenme).
Yapraktan 3–5 L/ha üre veya nitrat formunda uygulanabilir.
Magnezyum (Mg):
Demir (Fe):
Kükürt (S):
2. Su Yönetimi
Sulama sıklığı 7–10 gün aralıklarla, toprak nemi %60–70 seviyesinde tutulmalı.
Aşırı sulama → kök çürümesi ve azot kaybına neden olur.
Drenajı zayıf tarlalarda yüzeysel kanallar açılmalıdır.
3. Hastalık ve Virüs Kontrolü
BYDV (Sarı Cücelik Virüsü) bulaşmasını önlemek için vektör yaprak bitlerine karşı erken dönem insektisit uygulanmalıdır (örneğin: lambda-cyhalothrin ).
Kök çürüklüğü varsa Trichoderma harzianum taban uygulaması yapılmalıdır.
Yaprak lekesi (Pyrenophora teres ) başlangıcında Azoxystrobin + Prothioconazole uygulanmalıdır.
4. Biyostimülan ve Anti-Stres Destekleri
Deniz yosunu ekstraktı (sitokinin içerikli) yapraktan 2–3 L/ha uygulanabilir.
Bacillus subtilis + Pseudomonas fluorescens kombinasyonu kök aktivitesini ve pigment sentezini artırır.
Antioksidan içerikli karışımlar (askorbik asit + E vitamini + Si) klorofil bozulmasını yavaşlatır.
Dönemin Riskleri
Risk Etkisi Önlem
N eksikliği Kloroz, düşük fotosentez Yaprak analizine göre N takviyesi.
Mg eksikliği Damar arası sararma MgSO₄ veya sıvı Mg uygulaması.
Su stresi Yaprak solması, klorofil yıkımı Düzenli nem kontrolü.
BYDV enfeksiyonu Damar boyunca bantlı sararma Erken insektisit uygulaması.
Aşırı azot sonrası kuraklık Yaprak yanması Denge azot + potasyum kombinasyonu.
Pratik Öneriler
SPAD değeri 35’in altına düşerse , erken kloroz başlamıştır.
Alt yapraklarda başlayan sararma yukarı doğru ilerliyorsa Mg ve N eksikliği olasılığı yüksektir.
Damar boyunca bantlı sararma varsa BYDV yönünden kontrol edilmelidir.
Yaprak sıcaklığı 32 °C’yi geçerse fotooksidatif stres riski vardır; deniz yosunu + Si takviyesi yapılabilir.
Yaprakta homojen solukluk varsa azot , damar arası desenli sararma varsa magnezyum eksikliği düşünülmelidir.
Yaprak yüzeyi pürüzlü ve kırılgansa, potasyum eksikliği de tabloya eşlik ediyor olabilir.
