Tane buruşması, arpada danelerin normal dolumunu tamamlayamaması sonucu yüzeyinde kırışıklık, iç boşluk ve deformasyon oluşmasıdır.
Bu durum süt – hamur olum (BBCH 70–85) döneminde karbon ve su taşınımının aksamasıyla ortaya çıkar.
Belirtiler:
Daneler dolgun değil, yassı ve kırışık görünür.
Tane yüzeyi mat, lifsi veya çukurlu bir yapı gösterir.
Tane iç kısmı boşlukludur, kesildiğinde endosperm dokusu gevşektir.
Hektolitre ve bin dane ağırlığı belirgin düşer (ör. 65 → 50 kg/hl).
Protein ve nişasta oranları orantısız hale gelir.
Tane buruşması genellikle kuraklık, yüksek sıcaklık, potasyum yetersizliği veya hastalık stresi ile ilişkilidir.
Fizyopatolojik Mekanizma
Tane buruşması, fotosentez – iletim – dolum zincirinin herhangi bir halkasındaki aksaklıktan kaynaklanır:
Su stresi (susuzluk)
Ksilem akışı zayıflar → karbon taşınımı yavaşlar.
Hücre turgoru kaybolur → endosperm hücreleri tam gelişemez.
Yüksek sıcaklık (>30 °C)
Nişasta sentez enzimleri (ADP-glucose pyrophosphorylase, starch synthase) inaktive olur.
Dolum süresi 25 günden 15 güne düşer → hızlı kuruma ve buruşma.
Potasyum eksikliği (K)
Şeker taşınımı ve osmotik basınç düzeni bozulur.
Hücre zarları su tutamaz, karbon transferi azalır.
Magnezyum veya fosfor eksikliği
ATP sentezi azalır, enerji akışı durur.
Hücre genişlemesi ve nişasta polimerizasyonu tamamlanamaz.
Kök çürüklüğü (Fusarium, Rhizoctonia)
Su alımı engellenir, karbon kaynağı kesilir.
Dolumdan önce fizyolojik ölüm gelişir.
Doku ve Mikroskobik Bulgular
Endosperm hücrelerinde nişasta granülleri küçük ve düzensizdir.
Aleyron tabakası incelmiş, protein depolanması azalmıştır.
Hücre duvarlarında plazmoliz ve kollaps (çökme) gözlenir.
Ksilem–floem elemanlarında hava kabarcıkları (embolizm) oluşur.
Vakuol hacmi azalır, sitoplazma yoğunluğu düşer.
Risk Faktörleri
Faktör
Etkisi
Kuraklık ve sıcak hava (dolum döneminde)
Hücre turgoru kaybı, hızlı kuruma.
Potasyum eksikliği
Şeker taşınımı yavaşlar, dolum yarıda kalır.
Fosfor eksikliği
ATP sentezi azalır, enerji eksikliği.
Kükürt eksikliği
Protein sentezi zayıf, hücre yapısı kırılgan.
Kök hastalıkları
Su iletimi kesilir, floem tıkanması.
Aşırı azot + sıcaklık
Vejetatif büyüme fazla, dolum kısalır.
Erken hasat / ani kuruma
Dane su kaybı, buruşuk yüzey.
Yüksek rüzgar ve düşük nem
Transpirasyon artar, erken kurumaya neden olur.
En Hassas Dönemler
BBCH 70–79 (Süt Olum): hücre dolumu ve su taşınımı aktif.
BBCH 80–85 (Hamur Olum): nişasta birikiminin son aşaması.
Bu iki dönemdeki stresler buruşma oranını %60’a kadar artırabilir.
Hassas Çeşitler
Çeşit
Duyarlılık Düzeyi
Not
Tokak 157/37
Yüksek
Kuraklığa ve K eksikliğine çok hassas.
Bülbül 89
Orta
Isı stresine duyarlı.
Avcı 2002
Orta-Düşük
K-Mg desteğiyle dayanıklı.
Tarm 92
Düşük
Derin kök sistemi sayesinde toleranslı.
Önleme ve Koruma Stratejileri
1. Besleme Yönetimi
Potasyum (K₂SO₄ veya KNO₃):
BBCH 65–75 arası 1–2 % yapraktan uygulanmalı.
Şeker taşınımı ve su dengesi için kritik.
Magnezyum (MgSO₄):
Fotosentez ve ATP sentezi için gerekli.
%0.5 doz yapraktan uygulanabilir.
Fosfor (P):
Enerji taşınımı için fosfit formunda kullanılmalı (%0.3–0.5).
Bor (B):
Karbon taşınımını kolaylaştırır; floem tıkanıklığını önler (%0.2 B-etanolamin).
2. Su Yönetimi
Dolum süresince (BBCH 70–85) toprak nemi %70 seviyesinde tutulmalıdır.
Ani kuruma → hızla kapanan stomalar → karbon akışı kesilir.
Gerekirse sulama sonrasında yaprak anti-stres uygulaması yapılmalıdır (amino asit + K + deniz yosunu).
3. Hastalık Yönetimi
Fusarium graminearum ve Rhizoctonia solani’ye karşı önleyici fungisit (prothioconazole + azoxystrobin).
