Bilgi Bankası

İklim ve Çevresel Faktörler

Genel Tanım

Arpa (Hordeum vulgare L.) dünyanın en geniş iklim yelpazesinde yetiştirilebilen tahıllardan biridir; ancak optimum verim için serin iklim, yeterli ışık, düşük nem ve dengeli yağış rejimi gereklidir.
İklim ve çevresel koşullar, çimlenmeden dane olgunluğuna kadar bitkinin büyüme hızı, fotosentez etkinliği, protein birikimi ve dolayısıyla verim ile kaliteyi belirleyen en önemli faktörlerdir.

Temel İklim Faktörleri ve Etkileri

Sıcaklık

  • Arpa soğuğa dayanıklı bir türdür; ancak optimum sıcaklık aralığı gelişim evresine göre değişir

Gelişim Evresi Optimum (°C) Kritik Etki
Çimlenme 8–15 <5 °C → geç çıkış, >30 °C → embriyo ölümü
Kardeşlenme 10–16 Düşük sıcaklık → kardeş sayısı azalır
Sapa kalkma 15–20 >28 °C → uzama bozulur
Çiçeklenme 18–22 >30 °C → polen canlılığı azalır
Dolum – Olgunlaşma 20–25 >32 °C → dolum süresi kısalır, tane buruşur

Çiçeklenme–dolum döneminde her 1 °C artış, verimde ortalama %3–5 kayba neden olabilir.

Işık (Gün Uzunluğu ve Işınım Şiddeti)

  • Arpa uzun gün bitkisidir (≥ 14 saat ışık süresi optimumdur).

  • Yetersiz ışık → internod uzaması azalır, başak küçülür.

  • Yüksek ışık → fotosentez maksimum, fakat yüksek sıcaklıkla birleşirse stres oluşur.

  • Kısa gün koşulları (erken ekim) kardeşlenmeyi artırır; uzun gün koşulları (geç ekim) başaklanmayı hızlandırır.

Yağış ve Su Yönetimi

  • Arpa yarı kurak iklim bitkisidir; yıllık 350–600 mm yağış yeterlidir.

  • Yağışın dağılımı, miktardan daha kritiktir.

Dönem İdeal Koşul Risk
Çimlenme – Kardeşlenme Toprak nemi %60–70 Kuraklık → çıkış eksikliği
Sapa kalkma – Başaklanma Düzenli yağış Su stresi → başak küçülmesi
Dolum Ilıman ve nemli Fazla yağış → yatma riski
Olgunlaşma Kuru hava Yağış → mantari hastalık ve kalite kaybı

Su stresine en duyarlı dönem 70–85 BBCH (dolum süreci)’dir.

Rüzgâr

  • 4–5 m/s üzerindeki sürekli rüzgârlar → transpirasyon artışı ve yaprak deformasyonu oluşturur.

  • 10 m/s üzeri → başak kırılması ve tozlaşma başarısızlığı.

  • Rüzgârla taşınan kum–toz partikülleri → yaprak epidermisini zedeler, fotosentez alanını azaltır.

  • Koruyucu bitki şeritleri (fiğ, yulaf, mısır) veya rüzgâr perdeleri yatma ve su kaybını azaltır.

Nem ve Hava Sirkülasyonu

  • Nispi nem %50–70 aralığında optimumtur.

  • %80 üzeri nem → Fusarium, Rhynchosporium, külleme riskini artırır.

  • Düşük nem (<40 %) → stomalar erken kapanır, fotosentez azalır.

Toprak Koşulları

  • En uygun pH: 6.5–7.5

  • Hafif tınlı veya tınlı-kumlu topraklar idealdir.

  • Tuzluluk (EC>3 dS/m) → çimlenme gecikir, iyon toksisitesi oluşur.

  • Yüksek kireç (>15 %) → Fe, Zn, Mn eksiklikleri.

İklimsel Stres Tipleri

Stres Fizyolojik Etki Sonuç
Kuraklık Hücre turgor kaybı, dolum yetersizliği Dane buruşması, düşük verim
Don / Soğuk Hücre zar yırtılması Çıkış kaybı, nekroz
Yüksek sıcaklık Enzim inaktivasyonu Erken olgunlaşma, düşük protein
Aşırı nem Oksijen yetersizliği Kök çürümesi
Rüzgâr stresi Stomatal kapanma, yatma Su kaybı, fotosentez düşüşü
UV ve ışık stresi ROS artışı Klorofil yıkımı, erken sararma

Uyum ve Adaptasyon Stratejileri

1. Ekim Zamanı ve Çeşit Seçimi

  • Soğuk bölgelerde erken sonbahar ekimi.

  • Sıcak ve kurak bölgelerde geç sonbahar veya erken kış ekimi.

  • Kuraklığa dayanıklı, kısa boylu çeşitler: Tarm 92, Anadolu 98, Avcı 2002.

2. Toprak ve Su Yönetimi

  • Organik madde >%2 tutulmalı → nem koruma.

  • Hafif malçlama, su buharlaşmasını azaltır.

  • Su tutucu biyopolimer veya humik uygulamaları kök nemini dengeler.

3. Besin ve Anti-Stres Desteği

  • K + Ca + Si → hücre duvarı sertliği ve su yönetimi.

  • Mg + Fe → klorofil sentezi ve ısı toleransı.

  • Deniz yosunu ekstraktı + amino asitler → sitokinin etkisiyle stres azaltıcı.

4. Hastalık ve Zararlı Yönetimi

  • Nemli iklimlerde başak hastalıkları (Fusarium) riskine karşı fungisit koruması.

  • Kurak iklimlerde yaprak bitleri ve tripslere karşı erken mücadele.

Pratik Öneriler

  • Hava sıcaklığı gündüz 18–25 °C, gece 10–12 °C aralığında en yüksek verim alınır.

  • Rüzgâr yönüne dik ekim → yatmayı azaltır.

  • Kurak dönemlerde “akşam sulaması” yaprak ısısını düşürür.

  • Yüksek ışık stresine karşı silisyum + antioksidan uygulaması önerilir.

  • Hasat öncesi 10 gün boyunca düşük nemli kuru hava, tane kalitesini artırır.

İlaç Önerileri