Bilgi Bankası

Depoda küf gelişimi

Tanım ve Belirti

Depolama döneminde yüksek nem, sıcaklık ve havalandırma yetersizliği koşullarında arpa daneleri üzerinde fungal kolonizasyon (küf gelişimi) meydana gelir.
Başlıca etmenler:

  • Aspergillus spp. (özellikle A. flavus, A. glaucus)

  • Penicillium spp.

  • Fusarium spp. (hasat sonrası kalıntı formu)

Belirtiler:

  • Danelerde beyaz, yeşilimsi veya mavi–gri renkli küf tabakası.

  • Küf kokusu (küf ve nem karışımı, “küf rutubeti” aroması).

  • Taneler yapışkan, yumuşak veya tozlaşmış.

  • Dane rengi matlaşmış, parıltısını yitirmiş.

  • Hektolitre ağırlığında düşüş (%10–25).

  • Mikotoksin oluşumu (özellikle aflatoksin, ochratoksin A).

Kritik Eşik:

  • Depo havası bağıl nemi > %70

  • Dane nem oranı > %13 → küf riski başlar.

Fizyopatolojik ve Mikrobiyolojik Mekanizma

Küf gelişimi, spor çimlenmesi – misel gelişimi – mikotoksin üretimi döngüsüyle ilerler:

  1. Hasat sonrası danede yüzeysel spor kontaminasyonu (tarladan gelen Fusarium, Alternaria vb.).

  2. Depoda nemin artması → su aktivitesi (aw) > 0.7 olduğunda sporlar çimlenir.

  3. Sporlar nişasta ve proteinleri enzimatik olarak parçalar (amilaz, proteaz).

  4. Miseller danenin yüzeyine ve endosperm dokusuna girer.

  5. Metabolik aktiviteler sonucu ısı artışı ve kendiliğinden terleme başlar.

  6. Bu döngü sonunda mikotoksinler (aflatoksin, ochratoksin) birikir.

Küf Gelişimini Artıran Koşullar

Faktör Kritik Değer Etkisi
Nem oranı (dane) >%13 Spor çimlenmesi başlar
Depo sıcaklığı >25 °C Küf gelişimi hızlanır
Bağıl nem (hava) >%70 Kondenzasyon riski
Havalandırma eksikliği — Sıcak noktalar oluşur
Kaba yabancı madde / saman kalıntısı — Spor kaynakları
Yüksek yağ ve protein oranı (bira arpası) — Küf kolonizasyonu kolaylaşır

Doku ve Mikroskobik Bulgular

  • Endosperm yüzeyinde misel dokusu (hif ağları).

  • Hücre duvarında pektinaz ve selülaz aktivitesi artışı.

  • Lipit oksidasyonu nedeniyle rancid koku.

  • Dane kesitinde beyazımsı lifli tabaka (fungal mat) görünür.

  • Mikroskop altında: Aspergillus’un konidiosporları, Penicillium’un dallanan hifleri belirgindir.

Ekonomik ve Kalite Etkileri

  • Protein ve nişasta kaybı: %5–15.

  • Filizlenme oranı düşer: maltlık arpalarda %95’ten %50’ye iner.

  • Renk ve koku bozulması.

  • Mikotoksin kontaminasyonu: yemlik arpalarda kullanım sınırlaması.

Mikotoksinler ve Etkileri

Mikotoksin Etmen Etkisi Limit (ppm)
Aflatoksin B₁ Aspergillus flavus Hepatotoksik, kanserojen 0.02
Ochratoksin A Aspergillus ochraceus, Penicillium verrucosum Böbrek toksini 0.05
Zearalenon Fusarium graminearum Östrojenik etki 0.5
DON (Deoksinivalenol) Fusarium spp. Kusma sendromu 1.0

Önleme ve Koruma Stratejileri

1. Hasat ve Kurutma Yönetimi

  • Hasat zamanı: dane nemi %12–13 olduğunda.

  • Taneler 24 saat içinde kurutulmalı (40–45 °C).

  • Kurutma sıcaklığı 50 °C’yi geçmemeli (enzim denatürasyonu riski).

  • Homojen kuruma için tahıl karıştırıcılar kullanılmalı.

2. Depolama Koşulları

  • Depo sıcaklığı: <18 °C, bağıl nem: %60–65.

  • Hava sirkülasyonu: taban havalandırmalı sistem.

  • Kondenzasyon riskine karşı tavan izolasyonu.

  • Periyodik sıcaklık ölçümü (sensörlü izleme).

  • Depo içi nem sensörleri: otomatik fan kontrolü.

3. Hijyen ve Dezenfeksiyon

  • Her sezon öncesi depo iç yüzeyleri quaternary ammonium veya sodyum hipoklorit ile dezenfekte edilmeli.

  • Taban ve duvar köşeleri kuru tutulmalı.

  • Eski ürün kalıntıları, saman ve tozlar uzaklaştırılmalı.

4. Mikrobiyal ve Biyolojik Koruma

  • Trichoderma harzianum → küflerle rekabet ederek yüzey kolonizasyonunu engeller.

  • Bacillus subtilis bazlı biyofilm uygulamaları (probiyotik koruma).

  • Organik asit (propiyonik, sorbik) buharlaştırma → yüzey sterilizasyonu sağlar.

5. Kimyasal Önlemler

  • Depo içi fumigasyon (fosfin, AlP) sadece boş depo için.

  • Dolum sonrası ise izinli organik asit veya mineral tuz bazlı koruyucular kullanılmalıdır (ör. calcium propionate).

Dönemin Riskleri

Risk Etki Önlem
Nemli dane Spor çimlenmesi Hızlı kurutma
Sıcak depo ortamı Küf metabolizması aktif Havalandırma
Hava sirkülasyonu yetersizliği Sıcak noktalar Fan sistemi
Kalıntı ürünler Spor kaynağı Temizlik–dezenfeksiyon
Mikotoksin oluşumu Kalite kaybı, sağlık riski Periyodik analiz (ELISA, HPLC)

Pratik Öneriler

  • Tane nemi %12 altına düşmeden depoya alınmamalı.

  • Her 10 günde bir sıcaklık ve nem ölçümü yapılmalı.

  • Küf tespitinde UV ışık altında aflatoksin fluoresansı kontrol edilebilir.

  • Bozulmuş partiler yemlik olarak dahi karıştırılmadan ayrılmalıdır.

  • Depo içine rutubet önleyici kireç veya silika jel torbaları yerleştirilebilir.

İlaç Önerileri