Bilgi Bankası

Böcek ve akar bulaşmaları

Tanım ve Önemi

Depolama sürecinde, uygun olmayan sıcaklık, nem ve hijyen koşulları böcek ve akar popülasyonlarının hızla artmasına yol açar.
Bu zararlılar daneyi doğrudan delerek ağırlık kaybı, kalite bozulması ve mikrobiyal kontaminasyon oluştururlar.
Bazı türler ayrıca küf gelişimini tetikleyen nem ve ısı odakları yaratır.

1 ton arpadaki zararlı bulaşması, ortalama %5–15 fiziksel kayba ve %20–30 kalite düşüşüne neden olabilir.

Başlıca Depo Zararlıları

Zararlı Latince Adı Zarar Şekli Uygun Koşullar
Tahıl Biti Sitophilus granarius Dane içini delerek tüketir, tozlaşma bırakır 25–30 °C, %65 RH
Pirinç Biti Sitophilus oryzae Dane içinde larva gelişimi, unlaşma 27–32 °C
Kırma Böceği Rhyzopertha dominica Dane kabuğunu kemirir, protein kaybı 30–35 °C
Un Kurdu Tenebrio molitor Kalıntı alanlarda yaşar, kontaminasyon 20–28 °C
Küçük Kırma Böceği Tribolium castaneum Toz ve un birikintilerinde gelişir 28–33 °C
Depo Akarı Acarus siro Küf ve rutubetli dane üzerinde kolonizasyon >%70 nem
Tahıl Güvesi Sitotroga cerealella Yüzey yumurtası, larval iç zararı 25–28 °C
Ekin Yaprak Arısı (Lema) Lema melanopa Artık ürünlerde yumurta bırakır Ilıman depolar
Nysius Emici Böcek Nysius cymoides Dane yüzeyini emer, sararma yapar Kuru ortamlar

Biyolojisi ve Bulaşma Döngüsü

  1. Hasat sırasında bulaşma: Tarladan gelen olgun zararlı bireyler (özellikle Sitophilus spp.).

  2. Depolama sırasında üreme: Uygun sıcaklıkta (25–32 °C) her dişi 200–300 yumurta bırakır.

  3. Larva evresi: Dane içinde ısı ve nem artışı → 15–20 günde erginleşme.

  4. Yayılma: Depoda hava akımı, taşıma ekipmanı, çuval ve kalıntılarla taşınır.

  5. İkincil kolonizasyon: Küf ve akar gelişimini tetikler, mikrobiyal sinerji başlar.

Zarar Şekilleri

  • Dane içinde delik, tozlaşma ve çöküntü oluşur.

  • Hektolitre ağırlığı düşer (%10–20).

  • Protein ve nişasta kaybı %5–15.

  • Dane yüzeyinde beyaz ağ, larva dışkısı veya pupa kalıntısı görülür.

  • Akar kolonilerinde beyaz toz görünümü ve amonyak kokusu belirgindir.

  • Böcek solunumuyla lokal sıcaklık artar (mikro hotspotlar).

Risk Faktörleri

Faktör Etkisi
Yüksek depo sıcaklığı (>25 °C) Zararlı gelişimi hızlanır.
Nem > %13 (dane) Akar ve küf aktivitesi artar.
Kötü havalandırma Sıcak noktalar, böcek kolonileri.
Kalıntı ürün artıkları Yumurta ve larva kaynakları.
Tahta zeminli depolar Saklanma alanı sağlar.
Uzun süreli depolama (>6 ay) Popülasyon katlanarak artar.

Tespit ve İzleme

  • Feromon tuzakları: Sitophilus ve Tribolium türleri için etkili.

  • Gözle muayene: Dane eleğinde delikli taneler, unumsu kalıntılar.

  • Isı sensörleri: Lokal sıcak nokta (>32 °C) → aktif koloni.

  • Nem ve CO₂ ölçümü: Artış = solunum aktivitesi.

  • Mikroskobik analiz: Akar yoğunluğu (10 g numunede >5 akar = bulaşık).

Önleme ve Koruma Stratejileri

1. Depo Hijyeni ve Yapısal Önlemler

  • Depo sezon öncesi tamamen boşaltılıp mekanik temizleme + dezenfeksiyon yapılmalı.

  • Çuval, palet, taşıyıcı bantlar dahil temizlenmeli.

  • Yüzeyler kireç, boraks veya quaternary ammonium ile silinmeli.

  • Zemin beton olmalı; ahşap zeminli depolarda zararlı sığınakları oluşur.

2. Depo İklim Yönetimi

  • Sıcaklık: <18 °C

  • Bağıl nem: <65 %

  • Hava sirkülasyonu: sürekli olmalı.

  • Depo içi sıcaklık sensörleriyle “hot spot” takibi yapılmalı.

3. Fiziksel Kontrol

  • Soğutma: 10–15 °C’de 3 hafta tutulursa zararlılar ölür.

  • Kurutma: 40 °C üstü sıcak hava uygulaması (boş depo).

  • Ağ torbalar: hava geçirgenliği sağlar, akar gelişimini azaltır.

4. Biyolojik ve Mikrobiyal Koruma

  • Beauveria bassiana ve Metarhizium anisopliae: böcek larvalarında enfeksiyon yapar.

  • Cheyletus eruditus: biyolojik akar yırtıcısı.

  • Trichoderma harzianum: depo küflerini baskılar.

5. Kimyasal Koruma (Boş Depo Uygulaması)

  • Fosfin (AlP, Mg₃P₂): Gaz formunda 48–72 saat.

  • Deltamethrin / Permethrin: Yüzey ilaçlaması (%0.05).

  • Organik asit ve uçucu yağ karışımları: alternatif biyolojik solüsyonlar (ör. sitral, karvakrol).

Dönemin Riskleri

Risk Etki Önlem
Nem >%13 Böcek ve akar gelişimi Kurutma, fan havalandırma
Sıcaklık >25 °C Üreme hızlanır Soğutma sistemi
Eski ürün kalıntısı Yumurta kaynağı Temizlik, dezenfeksiyon
Havalandırma eksikliği Hotspot oluşumu Sensörlü fan sistemi
Yetersiz gözlem Gecikmiş tespit Feromon tuzakları ve CO₂ ölçümü

Pratik Öneriler

  • Her 15 günde bir depo sıcaklık ve nem kontrolü yapılmalıdır.

  • Numune alınarak zararlı yoğunluğu izlenmelidir (1 kg numunede >2 böcek = bulaşık).

  • Feromon tuzakları haftalık kontrol edilmelidir.

  • Boşaltma sonrası depo yüzeyi fırçalanmalı ve ısı uygulanmalıdır.

  • Hasat sonrası biyolojik koruma kombinasyonu (Beauveria + Bacillus) uygulanabilir.

  • Küf ve akar gelişimi varsa, depo nemi hızla düşürülmeli, gerekirse fosfin fumigasyonu yapılmalıdır.

İlaç Önerileri