Tanım ve Önemi

Hasat, taşıma, kurutma, elevatör veya depolama işlemleri sırasında mekanik stres (darbe, sürtünme, sıkıştırma) sonucu arpa danelerinde fiziksel kırılmalar, çatlaklar, ezilmeler ve iç bozulmalar meydana gelir.
Bu hasarlar doğrudan dane bütünlüğünü, maltlık kalitesini, çimlenme oranını ve depolama dayanıklılığını etkiler.

Normalde sağlam arpa oranı ≥ %95 olmalıdır.
Kırık veya çatlak oranı %5’in üzerine çıktığında kalite sınıfı düşer.

Belirtiler

• Tanelerde çizgi, çatlak, ezik veya parçalanma gözlenir.

• Dane kabuğu (perikarp) yırtılmış veya soyulmuştur.

• Daneler mat, opak veya beyazlaşmış görünür.

• Unlaşmış (tozlaşmış) taneler ve kırıntılar elek altında birikir.

• Maltlık arpalarda çimlenme oranı düşer (%95 → %75).

• Depolamada küf gelişimi artar (çatlak bölgelerden nem alımı).

Fizyopatolojik Mekanizma

Mekanik kırılmalar, danenin su içeriği, elastikiyet ve hasat ekipman ayarlarına bağlı olarak gelişir:

1. Dane nemi düşükse (<12%) → taneler gevrekleşir → darbe ile kolay kırılır.

2. Kurutma hızı yüksekse (>50 °C) → iç ve dış nem farkı artar → mikro çatlaklar.

3. Hasat makinelerinde yüksek rotor devri → darbe kuvveti yükselir.

4. Taşıma sırasında aşırı yükleme ve düşürme → sıkışma ve ezilme hasarı.

5. Metal konveyör yüzeyleri → dane yüzeyinde ısınma ve oksidatif kararma.

Doku ve Mikroskobik Bulgular

• Perikarp (kabuk) tabakası yırtılmış, endosperm kısmen açığa çıkmıştır.

• Protein matrisi ve nişasta granülleri düzensiz dağılmıştır.

• Lipit oksidasyonu sonucu renk ve koku bozulmuştur.

• Hücre duvarlarında mekanik deformasyon ve su kaybı izleri.

• Kırık bölgelerde küf ve mikrobiyal kolonizasyon sıklıkla görülür.

Risk Faktörleri