Bilgi Bankası

Yetersiz havalandırma → sıcaklık artışı

Tanım ve Önemi

Depolama sırasında yetersiz hava sirkülasyonu, danelerin doğal solunumu sonucu açığa çıkan ısı ve nemin dışarı atılamamasına yol açar. Bu durum, depo içerisinde lokal sıcaklık cepleri (hot spots) oluşturur ve küf, böcek, akar ve protein bozulmalarını tetikler.

Kritik sınır:

  • Depo iç sıcaklığı 25 °C’nin üzerindeyse,

  • Dane nemi >%13 ise,
    sistematik ısı birikimi ve mikrobiyal aktivasyon başlar.

Fizyolojik ve Termodinamik Mekanizma

  1. Dane solunumu (respirasyon):

    • Hasat sonrası canlı doku olarak kalır, O₂ alır → CO₂ + su + ısı üretir.

    • Solunum ısısı (≈ 20–25 kcal/kg) birikir.

  2. Hava sirkülasyonu yoksa:

    • Üretilen ısı dışarı atılamaz → “mikro hotspot” oluşur.

    • Lokal sıcaklık artışı → su buharı taşınması → kondenzasyon.

  3. Yoğuşan nem bölgeleri:

    • Küf sporları ve akarlar için ideal mikroiklim.

    • Isı artışı hızlanır (biyolojik geri besleme döngüsü).

  4. Zincir reaksiyonu:

    • 1 °C artış → solunum hızı %10 yükselir → daha fazla ısı oluşur → döngü devam eder.

Mikroskobik ve Doku Düzeyi Etkiler

  • Dane kabuğunda terleme ve koyulaşma.

  • Endospermde su difüzyonu → mikro çatlaklar.

  • Enzimatik oksidasyon sonucu renk bozulması.

  • Küf kolonileri (Aspergillus, Penicillium) hotspot merkezlerinde yoğunlaşır.

  • Oksijen tüketimiyle anaerobik fermantasyon başlayabilir (asidik koku).

Risk Faktörleri

Faktör Etki
Depo içi hava akımı yokluğu Isı ve nem birikir
Yüksek dolum yüksekliği (>3 m) Alt katmanlarda ısı sıkışması
Fan yokluğu veya arızası Homojen sirkülasyon bozulur
Aşırı sıkıştırma Hava boşluğu azalır
Nemli taneler (>13 %) Solunum hızlanır
Dış ortam sıcaklığı >30 °C Isı transferi yavaşlar

Belirtiler

  • Depo içinden gelen sıcak nemli hava ve bozuk tahıl kokusu.

  • Dane yüzeyinde “terleme damlaları” veya yoğuşma.

  • Küf rengi (yeşilimsi-gri) küçük bölgelerde başlar.

  • Yüzeyde veya duvar kenarında kararma ve tozlanma.

  • Sıcaklık sensörleri 1–2 °C fark tespit eder (normal ≤ 1 °C olmalı).

Kalite Üzerindeki Etkiler

Özellik Normal Bozulma Durumu
Nem (%) 11–12 13–15 (lokal artış)
Protein (%) 10–12 8–9 (hidroliz)
Çimlenme gücü (%) ≥ 95 60–70
Renk Açık sarı Koyu sarı/gri
Koku Nötr Asidik/küflü
Depo ömrü 8–10 ay 3–5 ay

Önleme ve Koruma Stratejileri

1. Depo Havalandırma Sistemi

  • Fan kapasitesi: en az 1 m³ hava / dakika / ton ürün.

  • Hava giriş–çıkış yönü çapraz olmalı.

  • Termosensörlü otomatik fan kontrolü:

    • < 18 °C’de çalışmaz, > 22 °C’de aktif olur.

  • Üst–alt sıcaklık farkı 2 °C’yi geçmemeli.

2. Depolama Yönetimi

  • Dolum yüksekliği max. 2,5 m.

  • Homojen dolum (boşluk bırakmadan).

  • 15 günde bir numune ve sıcaklık kontrolü.

3. Kuruma ve Dengeleme

  • Hasat sonrası nem: %12–13.

  • 40–45 °C’de yavaş kurutma, ardından 6 saat dinlendirme.

  • Denge nemine ulaştığında depo fanlarıyla 12 saat soğutma.

4. Sensörlü İzleme ve Erken Uyarı

  • Sıcaklık ve nem sensörleri → hotspot tespiti.

  • CO₂ sensörleri (≥ 0.4 %) → mikrobiyal aktivite göstergesi.

  • Akıllı izleme sistemleri (IoT tabanlı) önerilir.

5. Biyolojik ve Kimyasal Koruma

  • Trichoderma + Bacillus karışımları → küf önleyici biyofilmler oluşturur.

  • Silisyum bazlı toz kaplama → yüzey nem alımını düşürür.

  • Propiyonik asit buharı → düşük toksisiteyle mikrobiyal kontrol sağlar.

Dönemin Riskleri

Risk Etki Önlem
Fan arızası Isı birikir Termostatlı yedek fan
Nem artışı Küf gelişimi Kurutma + nem ölçümü
Yüksek sıcaklık Protein bozulması Soğutmalı depo
Kondenzasyon Lokal nem cepleri İzolasyon + hava akımı
Uzun depolama Oksidatif bozulma Periyodik analiz

Pratik Öneriler

  • Depoda sıcaklık farkı (alt–üst) > 2 °C olmamalıdır.

  • Nem sensörleri her parti için kalibre edilmeli.

  • Hasat sonrası 24 saat içinde ilk havalandırma yapılmalı.

  • Her 2 haftada bir fanlar test edilmelidir.

  • Eğer depo havası ağır kokuluysa, CO₂ oranı ölçülmeli (≥ 0.5 % = kritik).

İlaç Önerileri