Bilgi Bankası

Aster Sarılığı (Aster Yellows Phytoplasma)

Aster Sarılığı, aspirde (Carthamus tinctorius L.) görülen önemli bir fitoplazma hastalığıdır. Etmeni, Aster Yellows Phytoplasma (AYP) olarak bilinen ve bitkinin floem dokusunda yaşayan, hücre duvarı olmayan prokaryotik bir organizmadır. Hastalık, doğrudan temasla değil, vektör yaprak pireleri (özellikle Macrosteles quadrilineatus) aracılığıyla taşınır.

1. Hastalık Etmeni ve Biyolojisi

Özellik Açıklama
Etmen Aster Yellows Phytoplasma (AYP)
Taksonomi Mollicutes sınıfı, hücre duvarı bulunmayan prokaryot
Yayılım Şekli Vektör böceklerle (yaprak pireleri), enfekte tohum veya bitki kalıntılarıyla
Yaşam Döngüsü Bitkinin floem dokusunda çoğalır; yaprak pireleri 7–10 gün içinde patojeni bulaştırabilir
Uygun Koşullar 20–28 °C sıcaklık, yoğun yaprak pire popülasyonu

2. Belirtiler
Bitki Kısmı Belirti Açıklama
Yapraklar Açık yeşil–sarı renkli kloroz, damar aralarında solgunluk En erken belirti; yapraklar genellikle dik ve dar bir görünüm alır
Sürgünler Aşırı dallanma, bodurluk ve rozetleşme Fitoplazma hormon dengesini bozar
Çiçekler Normal çiçeklenme olmaz, yeşil yaprak benzeri çiçek organları oluşur (virescence) Çiçekler steril hale gelir
Kapsüller Küçük, boş ve şekilsiz kapsüller Tohum verimi ciddi oranda düşer
Genel Görünüm Bitkide genel sararma, zayıflama, bodurlaşma Ağır enfeksiyonlarda bitki ölür

3. Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

  • Yüksek yaprak pire popülasyonu

  • Sıcak, nemli ve rüzgarsız hava koşulları

  • Yabancı otların (özellikle Convolvulus, Plantago, Chenopodium) yoğunluğu

  • Erken ekim dönemlerinde yüksek sıcaklık ve vektör aktivitesi

  • Aynı alanda üst üste aspir veya ayçiçeği ekimi

4. Kültürel Mücadele Önlemleri

Önlem Açıklama
Yaprak Piresi Mücadelesi Vektör populasyonu düzenli olarak izlenmeli ve kontrol edilmeli
Erken Ekim Yaprak pirelerinin düşük olduğu dönemlerde ekim yapılmalı
Yabancı Ot Temizliği Vektör ve fitoplazma konukçusu yabancı otlar tarladan uzaklaştırılmalı
Rotasyon 3 yıl boyunca aspir veya diğer fitoplazma konukçuları ekilmemeli
Sağlıklı Tohum Kullanımı Fitoplazma taşımayan tohumlar tercih edilmeli
Hasat Sonrası Hijyen Enfekte bitkiler imha edilmeli, artıkları tarlada bırakılmamalı

5. Kimyasal Mücadele (Vektör Kontrolü)

Fitoplazmalar antibiyotiklere duyarlı olsa da tarımda doğrudan kimyasal uygulama yasal değildir. Bu nedenle mücadele vektör böceklerin kontrolüne odaklanır.

Etken Madde Hedef IRAC Kodu Özellik
Imidacloprid Yaprak pireleri 4A Sistemik, uzun süreli koruma sağlar
Acetamiprid Yaprak pireleri 4A Yaprak temas ve mide etkili
Flonicamid Yaprak pireleri 29 Virüs ve fitoplazma bulaşmasını azaltır
Spirotetramat Ergin ve nimfler 23 Translaminar etki, düşük toksisite


6. Biyolojik ve Organik Alternatifler
Ajan / Uygulama Etki Mekanizması
Bacillus subtilis / B. amyloliquefaciens Yaprak yüzeyinde rekabet, antibakteriyel etki
Neem yağı (Azadirachtin) Yaprak pirelerinin beslenmesini durdurur
Kükürt + kitozan karışımları Yaprak direncini artırır, konukçu çekiciliğini azaltır
Yosun ve silikat ekstraktları Hücre duvarı dayanıklılığını artırır

7. Entegre Yönetim Stratejisi

  1. Vektör izleme tuzakları (sarı yapışkan tuzaklar).

  2. Erken dönemde koruyucu insektisit uygulaması.

  3. Yabancı ot kontrolü ve çevre bitki temizliği.

  4. Sağlıklı tohum kullanımı + rotasyon kombinasyonu.

  5. Biyolojik ürünlerle bitki savunma aktivasyonu.

8. Ekonomik Önemi

  • Şiddetli enfeksiyonlarda verim kaybı %70’e kadar çıkabilir.

  • Kapsül oluşumu zayıflar, tohum dolmaz.

  • Enfekte bitkiler genellikle steril hale gelir.

İlaç Önerileri