Depolama küfleri, aspir tohumlarında özellikle yüksek nem ve sıcaklık koşullarında gelişen, yağ kalitesi, çimlenme oranı ve gıda güvenliği açısından ciddi sorunlara yol açan mantarlardır. En yaygın etmenler Aspergillus spp. ve Penicillium spp. olup, uygun olmayan depolama koşullarında mikotoksin (aflatoksin, okratoksin vb.) üretimiyle hem ekonomik hem sağlık açısından risk oluştururlar.
1. Hastalık Etmenleri ve Biyolojisi
Özellik
Açıklama
Etmen
Aspergillus flavus, A. niger, Penicillium chrysogenum, P. citrinum
Yaşam Döngüsü
Sporlar tohum yüzeyinde veya depolama alanlarında uzun süre canlı kalabilir.
Gelişme Koşulları
25–40 °C sıcaklık, %70 üzeri bağıl nem, tane nemi > %10.
Yayılım
Depolama sırasında hava akımı, çuvallar, ekipman ve böcekler aracılığıyla.
2. Belirtiler
Alan
Belirti
Açıklama
Tohumlar
Küf tabakası, renk değişimi (yeşil, mavi, siyah).
Yüzeyde küf kokusu ve yapışkanlık.
Depo Havası
Küf kokusu, partikül birikimi.
Spor yoğunluğu artar.
Depolanan Ürün
Topaklaşma, yağ sızıntısı, bozulma.
Özellikle sıcak ve havasız alanlarda.
3. Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri
Depoya yüksek nemli tohum girişi (%11 üzeri).
Yetersiz havalandırma ve sıcak hava birikimi.
Kirli, dezenfekte edilmemiş depolama alanları.
Depo böcekleri (Tribolium, Sitophilus) tarafından taşınan sporlar.
Uzun süreli kapalı ortamda bekleme.
4. Önleme ve Kültürel Yönetim
Önlem
Açıklama
Kuruma Öncesi Temizlik
Tohumlar toz, yabancı madde ve kabuk artıklarından arındırılmalı.
Uygun Kurutma
Nem %8–9 seviyesine düşürülmeli.
Depo Hijyeni
Depolama öncesi duvar ve zemin dezenfekte edilmeli (ör. sönmemiş kireç veya %2 formalin).
Havalandırma
Düzenli hava sirkülasyonu sağlanmalı, sıcaklık 15–20 °C’yi geçmemeli.
Nem Takibi
Dijital higrometre ile nem izlenmeli.
Depolama Ambalajı
Bez veya nefes alan polipropilen çuvallar kullanılmalı.
5. Kimyasal ve Fiziksel Önlemler
Yöntem
Açıklama
Fumigasyon
Phosphine (AlP) ile yapılan gazlama, küf ve böcekleri kontrol eder.
Organik Asit Uygulamaları
Propiyonik asit, sorbik asit, sitrik asit ile yüzey sterilizasyonu.
UV ve Ozonlama
Spor yükünü azaltır, toksin üretimini baskılar.
Doğal Koruyucular
Tane yüzeyine natürel yağ (ör. neem yağı) uygulanabilir.
6. Biyolojik Alternatifler
Ajan / Ürün
Etki Mekanizması
Trichoderma harzianum
Aspergillus ve Penicillium’a karşı antagonist etki.
Bacillus subtilis
Antifungal lipopeptit üretir, spor çimlenmesini engeller.
Pichia anomala (maya)
Depolarda biyokontrol ajanı olarak kullanılır.
Silikat ve kitozan bazlı kaplamalar
Tohum yüzeyinde koruyucu bariyer oluşturur.
7. Entegre Yönetim Önerileri
Hasat sonrası 24 saat içinde ön kurutma yapılmalı.
Nem seviyesi %8–9’a düşmeden depoya alınmamalı.
Depo temizliği ve fumigasyon periyodik olmalı.
Sıcaklık ve nem sensörleriyle izleme sistemi kurulmalı.
