Bilgi Bankası

Aspir Yaprak Biti (Uroleucon carthami)

Aspir yaprak biti, aspir bitkilerinde (Carthamus tinctorius L.) en yaygın görülen zararlılardan biridir. Bilimsel adı Uroleucon carthami olan bu tür, özellikle genç sürgünler, yaprak altları ve çiçek saplarında koloniler oluşturur. Zararı hem doğrudan emgi yoluyla hem de dolaylı olarak virüs taşınması (özellikle Cucumber Mosaic Virus – CMV) yoluyla gerçekleşir.

1. Zararlının Tanımı ve Biyolojisi

Özellik Açıklama
Bilimsel Adı Uroleucon carthami (Theobald)
Takımı / Ailesi Hemiptera / Aphididae
Ergin Rengi Koyu kahverengi – kırmızımsı kahverengi
Boyut 2,5–3,0 mm uzunlukta, uzun antenli
Kanatlı Formlar Koloni yoğunluğu artınca görülür; uzun menzilli yayılım sağlar
Kışı Geçirme Şekli Yumurtayla veya yeşil bitkiler üzerinde nimf olarak
Döl Sayısı Yılda 8–12 döl verebilir; sıcak iklimde sürekli üreyebilir

2. Zarar Şekli
Zarar Tipi Açıklama
Doğrudan Zarar Bitki özsuyunu emerek yapraklarda kıvrılma, sararma ve deformasyona neden olur.
Dolaylı Zarar Cucumber Mosaic Virus (CMV) gibi virüslerin taşınmasında rol oynar.
Fotosentez Kaybı Emgi sonucu yaprak yüzey alanı azalır.
Balözü Salgısı Yüzeyde yapışkan tabaka (fumajin) oluşur, bu da fotosentezi engeller.
Çiçek ve Tohum Dönemi Zararları Başak ve kapsül oluşumu zayıflar, yağ oranı düşer.

3. Gelişme Koşulları ve Risk Faktörleri

  • Ilıman sıcaklıklar (18–28 °C) ve yüksek nem gelişimi hızlandırır.

  • Sık ekim, aşırı azotlu gübreleme popülasyon artışına neden olur.

  • Yabancı ot varlığı (özellikle Chenopodium, Capsella, Sinapis) konukçu görevi görür.

  • Yağışsız, rüzgarsız dönemlerde koloni yoğunluğu artar.

4. Belirtiler

Bitki Kısmı Belirti Açıklama
Genç Sürgünler Kıvrılma, sararma, şekil bozukluğu Yoğun emgi sonucu gelişme durur
Yaprak Altları Koloniler halinde yapışkan balözü Fumajin gelişimi başlar
Çiçek Başları Kuruma, dolmayan kapsüller Tohum kalitesi düşer
Genel Görünüm Zayıf ve bodur bitkiler Aşırı yoğunlukta ölüm görülebilir

5. Doğal Düşmanlar (Biyolojik Kontrol Ajanları)
Tür Etkisi
Coccinella septempunctata (Uğur böceği) Kolonileri hızla tüketir.
Chrysoperla carnea (Yeşil zar kanatlı) Nimfleri aktif avcıdır.
Aphidius colemani (Parazitoid yaban arısı) Parazitlenmiş bireylerde mumya oluşumu görülür.
Syrphus corollae (Sinek larvaları) Yaprak bitlerini emer, popülasyonu azaltır.

6. Kültürel Mücadele Önlemleri
Önlem Açıklama
Ekim Zamanı Erken ekim, yoğun populasyon döneminden kaçınmayı sağlar.
Yabancı Ot Mücadelesi Konukçu bitkiler ortadan kaldırılmalı.
Dengeli Gübreleme Aşırı azot kullanımından kaçınılmalı.
Havalandırma ve Bitki Aralığı Hava sirkülasyonu artırılarak nem düşürülmeli.
Bitki Kalıntılarının Uzaklaştırılması Yumurtaların taşınmasını önler.

7. Kimyasal Mücadele
Etken Madde IRAC Kodu Etki Şekli Açıklama
Imidacloprid 4A Sistemik Erken dönemde etkili, uzun koruma sağlar.
Flonicamid 29 Beslenmeyi durdurur Virüs bulaşmasını azaltır.
Acetamiprid 4A Kontak + mide etkili Çiçeklenme öncesi dönemde uygulanmalı.
Spirotetramat 23 Translaminar sistemik Nimf ve ergin evrelerde etkili.
Azadirachtin (Neem yağı) — Biyolojik Popülasyon baskısını azaltır, doğal düşmanlara zarar vermez.

8. Entegre Yönetim Stratejisi (IPM)

  1. Erken dönem gözlem (haftalık yaprak altı kontrolü).

  2. Eşik değer: 10 bitkide 20’den fazla yaprak biti görülüyorsa müdahale.

  3. Doğal düşman varlığını koru, seçici insektisit kullan.

  4. Vektör kontrolü ile CMV yayılımı engellenir.

  5. Yabancı ot ve artık bitki yönetimi düzenli yapılmalı.

  6. Biyolojik ürünler (Neem, Beauveria bassiana) dönüşümlü kullanılmalı.

9. Ekonomik Önemi

  • Şiddetli bulaşmalarda verim kaybı %30–50’ye kadar çıkabilir.

  • Yağ oranı ve kapsül dolgunluğu azalır.

  • CMV gibi virüslerin taşınmasıyla ikincil hastalıklar yayılır.

İlaç Önerileri