Lipaz Lipaz, aspir (Carthamus tinctorius L. ) bitkisinde yağ depolarının (triasilgliseroller – TAG) parçalanmasından sorumlu temel enzimdir.tohum çimlenmesi, stres koşulları veya lipid yeniden yapılanması sırasında aktif hale gelir.yağ sentezi ve yıkımı dengesinin sağlanmasında hem de enerji mobilizasyonunda kritik bir rol oynar.
Kimyasal Özellikleri ve Reaksiyonu
Özellik Açıklama
Tam adı Triasilgliserol Lipaz (EC 3.1.1.3)
Reaksiyon Denklemi Triasilgliserol + 3 H₂O → Gliserol + 3 Yağ Asidi
Yerleşim yeri Oleozom (yağ cisimciği), sitozol, endoplazmik retikulum
Cofaktör Ca²⁺, Mg²⁺ (bazı izoenzimlerde)
Optimum pH 7.5 – 8.5
İzoenzim tipleri TAG lipaz, fosfolipaz, monogliserid lipaz
Aspir Bitkisinde Lipazın Fizyolojik Rolleri
Süreç / Görev Lipazın Rolü Açıklama
Tohum Çimlenmesi TAG → Serbest yağ asidi + gliserol Enerji kaynağı olarak kullanılır.
Enerji Mobilizasyonu Yağ asitlerini β-oksidasyona yönlendirir Çimlenme ve büyüme için ATP sağlar.
Membran Onarımı Fosfolipidleri yeniler Zar stabilitesini korur.
Stres Yanıtı (Kuraklık, Tuzluluk) Hücre zarındaki lipit bileşimini değiştirir Oksidatif hasara karşı dayanıklılığı artırır.
Yağ Kalitesi Düzenleme Lipid dönüşüm enzimleriyle etkileşir (FAD2, DGAT) Oleik/linoleik oranını dolaylı etkileyebilir.
Lipaz Aktivitesini Etkileyen Faktörler
Sıcaklık: 25–35 °C aralığında maksimum aktivite; yüksek sıcaklıkta denatürasyon.
pH: Hafif bazik ortamda (7.5–8.5) optimum aktivite.
Ca²⁺ ve Mg²⁺ iyonları: Hücre içi dengeyi ve enzim stabilitesini destekler.
Oksijen ve Hormonlar: Jasmonat (JA) ve Abscisik Asit (ABA) lipaz gen ekspresyonunu artırabilir.
Stres Faktörleri: Kuraklık, tuzluluk ve düşük sıcaklık koşullarında artan ROS seviyesi lipaz aktivasyonunu tetikler.
Aspirde Lipaz Aktivitesinin Tarımsal Önemi
Tohum Yağı Kalitesi: Hasat sonrası aşırı lipaz aktivitesi → yağ asitlerinin serbestleşmesi → hidrolitik rancidite (bozulma) riski.
Depolama Yönetimi: Düşük nem (%6–7) ve 10–15 °C sıcaklıkta lipaz aktivitesi minimumda tutulur.
Endüstriyel Önemi: Aspir lipazı, biyodizel üretiminde ve enzimatik yağ modifikasyonlarında biyokatalizör olarak değerlendirilmektedir.
Aspirde Lipaz Aktivitesini Artıran / Azaltan Uygulamalar
Amaç Uygulama Etkisi
Enerji mobilizasyonu ABA veya JA uygulaması Lipaz gen ekspresyonunu artırır
Depolama stabilitesi Düşük sıcaklık ve nem koşulları Lipaz aktivitesini baskılar
Endüstriyel enzim üretimi Mikrobiyal inokulantlarla birlikte Lipaz sentezini artırabilir
Aspir Yağ Döngüsü (Basitleştirilmiş Yol) Asetil-CoA → (ACCase) → Malonil-CoA → (FAS) → TAG (Depo Yağı) → (Lipaz) → Serbest Yağ Asidi + Gliserol
