Aspir bitkisinde tohum dolum ve yağ oluşumu dönemi, döllenmeden sonraki evredir ve bitkide yağ birikimi, karbon–azot metabolizması ve fizyolojik olgunlaşma süreçlerinin yoğunlaştığı kritik bir safhadır. Bu dönem, verim ve yağ kalitesi açısından belirleyici olup çevresel koşullara oldukça duyarlıdır.
1. Dönem Süresi ve Genel Özellikler
Özellik
Açıklama
Dönem Aralığı
80–110 gün
Fizyolojik Evre
Döllenme sonrası embriyo gelişimi ve tohum dolumu
Bitki Boyu
70–100 cm
Baş ve tohum yapısı
Tohum hacmi artar, kabuk sertleşmeye başlar.
Renk değişimi
Çiçekler solar, baş kısmı sarı-kahverengiye döner.
Yağ birikimi
Hücre vakuollerinde trigliserid sentezi hızlanır.
2. Fizyolojik Süreçler
Süreç
Açıklama
Fotosentetik karbon taşınımı
Yapraklardan tohum dokularına yönlendirilir.
Yağ sentezi (lipogenez)
Asetil-CoA ve NADPH kaynaklı trigliserid oluşumu artar.
Protein ve nişasta sentezi
Tohum rezerv maddeleri birikir.
Fosfataz ve lipaz dengesi
Fosfolipit metabolizması düzenlenir.
Antioksidan aktivite
Yağ oksidasyonuna karşı koruyucu enzimler artar (CAT, APX, GR).
3. Başlıca Enzimler
Enzim
Rolü
ATP Sentaz
Enerji üretimi ve yağ sentezi için gerekli ATP sağlar.
Malat Dehidrogenaz (MDH)
Glikoliz–yağ sentezi arasındaki bağlantıyı sağlar.
Asetil-CoA Karboksilaz (ACC)
Yağ asidi biyosentezinin hız sınırlayıcı basamağıdır.
Lipazlar
Olgunlaşma sürecinde depo yağların yeniden düzenlenmesini sağlar.
Peroksidaz (POD)
Hücre oksidatif dengesini korur.
4. Hormonel Düzenleme
Hormon
Etkisi
Abscisik Asit (ABA)
Tohum olgunlaşmasını teşvik eder, yağ birikimini artırır.
Gibberellin (GA₃)
Başlangıçta hücre büyümesini destekler, olgunlaşmada azalır.
Etilen (C₂H₄)
Senesensi hızlandırır, kuruma sürecini başlatır.
Sitokininler
Dolum döneminde hücre bölünmesini destekler.
5. Besin Elementi Gereksinimi
Element
Rolü
Eksiklik Etkisi
Potas (K)
Yağ taşınımı ve enzim aktivasyonu
Yağ oranı düşer
Fosfor (P)
Enerji ve lipid sentezi
Tohum dolumu yavaşlar
Kükürt (S)
Yağ sentezinde koenzim üretimi
Düşük yağ kalitesi
Bor (B)
Hücre zar stabilitesi ve tohum tutumu
Tohum deformasyonu
Magnezyum (Mg)
Fotosentez ve yağ biyosentezi
Karbon taşınımı azalır
6. Çevresel Etkiler
Faktör
Etkisi
Yönetim
Sıcaklık
25–30 °C optimum; 35 °C üzeri yağ sentezini düşürür.
Geç ekimden kaçınılmalıdır.
Su durumu
Su eksikliği dolumu kısaltır.
Hafif sulama verimi artırır.
Işık yoğunluğu
Yağ biyosentezi için önemlidir.
Gölge alanlardan kaçınılmalıdır.
Besin dengesi
N fazlalığı yağ oranını azaltır.
Dengeli NPK yönetimi yapılmalıdır.
7. Görülebilecek Sorunlar
Sorun
Neden
Çözüm
Dolu olmayan tohumlar
Bor eksikliği, sıcak stres
Mikro element desteği
Yağ oranı düşüklüğü
Yetersiz K veya P
Yaprak gübrelemesi
Erken kuruma
Yüksek sıcaklık, etilen artışı
Zamanında sulama
Tohumda kararma
Lipid oksidasyonu
Hasat öncesi antioksidan destek
8. Yönetim Önerileri
80–85. günlerde ikinci mikro besin uygulaması yapılmalıdır.
Su stresi önlenmeli, özellikle dolumun ilk 15 gününde nem korunmalıdır.
Aşırı azotlu gübreleme bu dönemde azaltılmalıdır.
Yüksek sıcaklık koşullarında gölgeleme veya akşam sulaması tercih edilmelidir.
Hasat öncesi dönemde başlar kurudukça fungal enfeksiyonlara karşı koruyucu uygulama yapılmalıdır.
