Aspir bitkisinde olgunlaşma ve hasat öncesi dönemi, tohum dolumunun tamamlanıp fizyolojik olgunluğa ulaşıldığı ve bitkinin metabolik aktivitelerinin azaldığı son evredir. Bu aşama, yağ içeriği, tohum kalitesi ve hasat kayıpları üzerinde doğrudan etkilidir.
1. Dönem Süresi ve Genel Özellikler
Özellik
Açıklama
Dönem Aralığı
110–130 gün
Bitki Durumu
Alt yapraklar sararır, başlar kahverengileşir.
Tohum
Maksimum yağ oranına ulaşır (%30–40), nem %12–15 civarına düşer.
Fizyolojik Aktivite
Fotosentez yavaşlar, solunum minimal düzeye iner.
Hasada Yaklaşım
Saplar kurur, tohumlar sertleşir.
2. Fizyolojik Süreçler
Süreç
Açıklama
Yağ olgunlaşması
Doymamış yağ asitleri (linoleik, oleik) oranı belirlenir.
Solunumun düşmesi
Enerji metabolizması yavaşlar, su kaybı artar.
Etilen artışı
Olgunlaşmayı hızlandırır, senesensi tetikler.
Lipit oksidasyonu
Antioksidan enzimlerle dengelenir (CAT, APX).
Tane sertleşmesi
Hücre duvarı lignifikasyonu artar, mekanik dayanım yükselir.
3. Hormonel Değişimler
Hormon
Etkisi
Abscisik Asit (ABA)
Olgunlaşmayı tamamlar, dormansi başlatır.
Etilen (C₂H₄)
Kuruma ve yaşlanmayı hızlandırır.
Gibberellin (GA)
Bu dönemde azalarak büyümenin durmasına katkı sağlar.
Jasmonat
Antioksidan savunma sistemlerini aktive eder.
4. Beslenme ve Fizyolojik Denge
Element
Görevi
Eksiklik Etkisi
Potas (K)
Hücre zar bütünlüğü, su kaybı kontrolü
Erken kurumaya neden olur
Kalsiyum (Ca)
Hücre stabilitesi ve tohum sağlamlığı
Mekanik hasara yatkınlık
Bor (B)
Hücre zar geçirgenliği, tohum olgunlaşması
Zayıf dolum ve deformasyon
Çinko (Zn)
Antioksidan enzimlerin kofaktörü
Lipid oksidasyonu artışı
5. Çevresel Etkiler
Faktör
Etkisi
Yönetim
Yüksek sıcaklık (>35 °C)
Yağ oranı düşer, olgunlaşma hızlanır.
Akşam sulamalarıyla sıcaklık etkisi azaltılabilir.
Rüzgâr ve düşük nem
Tohum dökülmesi riski artar.
Hasat zamanı dikkatle belirlenmelidir.
Yağış
Başta küflenme ve çimlenmeye yol açabilir.
Hasat öncesi kuruma süreci kontrol edilmelidir.
6. Görülebilecek Sorunlar
Sorun
Neden
Çözüm
Tohum kararması
Lipid oksidasyonu, mantar enfeksiyonu
Zamanında hasat, antifungal koruma
Başta küf gelişimi
Yüksek nem, yağış
Havalandırma, erken hasat
Dökülme kaybı
Aşırı olgunlaşma
Zamanında biçim
Düşük yağ oranı
Yüksek sıcaklık, K eksikliği
Potasyum desteği ve su yönetimi
7. Yönetim Önerileri
Başlar tamamen kahverengiye dönmeden hasat yapılmamalıdır.
Hasat için ideal tohum nemi %10–12’dir.
Hasattan 7–10 gün önce sulama durdurulmalıdır.
Güneşli ve kuru havalarda sabah erken saatlerde biçim önerilir.
Tohumlar hasat sonrası hemen serilerek kurutulmalı ve nem %8 altına düşürülmelidir.
8. Teknolojik Önemi
Yağ kalitesini belirleyen linoleik/oleik oranı bu dönemde sabitlenir.
Uygun hasat zamanı, oksidatif stabilite ve raf ömrü açısından kritik önemdedir.
Geç hasat, yağ asidi oksidasyonu ve kalite düşüşü riskini artırır.
