Aspir (Carthamus tinctorius L.) bitkisinde 90–99: Hasat ve Dinlenme Dönemi, tohum olgunluğunun tamamlandığı, fizyolojik faaliyetlerin azaldığı ve bitkinin bir sonraki üretim döngüsüne hazırlık sürecine girdiği evreyi ifade eder. Bu dönem hem hasat yönetimi hem de tohumun dinlenme (dormansi) fizyolojisi açısından kritik öneme sahiptir.
Fenolojik Özellikler
Özellik
Açıklama
Başlama Zamanı
Çiçeklenmeden yaklaşık 30–40 gün sonra; tohum kabuklarının kahverengileşmesiyle başlar.
Bitkisel Durum
Bitki tamamen kurur; sap ve yapraklar kahverengiye döner. Fotosentetik aktivite sona erer.
Tohum Olgunluğu
Nem oranı %10–12’ye düşer; yağ ve protein sentezi tamamlanır.
Fizyolojik Süreçler
Hücre solunumu minimuma iner, tohum dormansiye geçer, metabolizma durgunlaşır.
Biyokimyasal ve Fizyolojik Değişimler
Enzim / Metabolik Yol
Değişim
Açıklama
Polifenol Oksidaz (PPO)
Artar
Tohum kabuğunda oksidatif kararmalar başlar.
Peroksidaz (POD)
Artar
Lignifikasyon ve hücre duvarı sertleşmesine katkı.
Katalaz (CAT), APX, GR
Azalır
Antioksidan aktivite düşer, yaşlanma hızlanır.
Lipaz
Aktifleşir
Tohum yağlarının mobilizasyonu başlar.
Fosfatazlar
Artar
Depo fosfatların yıkımıyla enerji sağlanır.
Prolin Dehidrogenaz
Düşer
Stres toleransı yerini metabolik yavaşlamaya bırakır.
Hasat ve Depolama Yönetimi
Konu
Uygulama
Hasat Zamanı
Bitkilerin %80–90’ı kahverengiye döndüğünde; sabah erken saatlerde.
Hasat Şekli
Mekanik veya elle; tarlada kısa süreli kurutma yapılabilir.
Tohum Kurutma
40 °C’yi aşmadan, %7–8 nem oranına kadar.
Depolama Koşulları
10–15 °C’de, %50–60 bağıl nemde; oksidatif bozulma riskine karşı hava sızdırmaz kaplarda.
Yağ Kalitesi Koruma
Işık, oksijen ve yüksek sıcaklıktan korunmalı (antioksidan katkılar önerilebilir).
Dinlenme (Dormansi) ve Sonraki Dönem Hazırlığı
Süreç
Açıklama
Dormansi Başlangıcı
ABA (Abscisik Asit) artar, embriyo gelişimi durur.
Fizyolojik Olgunluk
Tohum içi enzim aktivitesi düşer, su geçirgenliği azalır.
Depolama Etkisi
Uygun koşullarda 2–3 yıl canlılığını korur.
Bir Sonraki Sezon Hazırlığı
Tohum seçimi, mantari enfeksiyon kontrolü (Thiram, Metalaxyl-M vb.), uygun çimlenme testleri yapılmalıdır.
