Aspir (Carthamus tinctorius L.), dayanıklı bir bitki olmasına rağmen özellikle besin dengesizlikleri, su stresleri ve çevresel faktörler nedeniyle fizyolojik sorunlar gösterebilir. Bu durumlar hem verim hem de yağ kalitesi üzerinde doğrudan etkili olur.
Aşağıda aspirde sık karşılaşılan fizyolojik ve beslenme kaynaklı sorunlar başlıklar halinde açıklanmıştır:
Dengesiz Azot (N) Beslenmesi
Az azot: Bitkilerde açık yeşil renk, erken yaprak yaşlanması, zayıf kök gelişimi ve düşük tohum dolumu.
Fazla azot: Aşırı vegetatif büyüme, geç olgunlaşma ve düşük yağ oranı. Çözüm: Toprak analizine göre kademeli azot uygulaması; özellikle 4–6 yaprak döneminde ikinci doz verilmelidir.
Fosfor (P) Eksikliği
Zayıf kök sistemi, geç çiçeklenme, tohum tutumunda azalma.
Yapraklar morumsu renk alır, alt yapraklarda nekrozlar oluşur. Çözüm: Ekim öncesi taban gübresi olarak 8–10 kg/da P₂O₅ uygulanmalı; fosforlu gübre (ör. MAP, DAP) toprağa karıştırılmalıdır.
Potasyum (K) Eksikliği
Yaprak kenarlarında kloroz ve kurumalar görülür.
Su stresine ve tuzluluğa duyarlılık artar; yağ sentezi azalır. Çözüm: 5–6 yaprak döneminde KNO₃ veya K₂SO₄ içeren yaprak uygulamaları yapılabilir.
Kalsiyum (Ca) Eksikliği
Hücre zarlarının zayıflaması sonucu çiçek deformasyonları ve tohum içi boşlukları gözlenir.
Özellikle yüksek pH’lı topraklarda Ca alımı sınırlanır. Çözüm: Kalsiyum nitrat (Ca(NO₃)₂) ile yaprak uygulamaları ve organik asit katkılı kalsiyum şelatları kullanılabilir.
Magnezyum (Mg) ve Kükürt (S) Eksiklikleri
Mg eksikliği: Alt yapraklarda damar arası sararma (interveinal kloroz).
S eksikliği: Genç yapraklarda açık yeşil renklenme, protein sentezinde azalma. Çözüm: Magnezyum sülfat (Epsom tuzu) yapraktan uygulanabilir; tabandan elemental kükürt veya amonyum sülfat kullanılabilir.
Demir (Fe), Çinko (Zn) ve Mangan (Mn) Eksiklikleri
Fe eksikliği: Genç yapraklarda damar arası sararma (özellikle kireçli topraklarda).
Zn eksikliği: Rozet döneminde cüceleşme, küçük yaprak oluşumu.
Mn eksikliği: Yaprakta mozaik benzeri solgunluklar. Çözüm: Şelatlı mikro element uygulamaları (Fe-EDDHA, Zn-EDTA, Mn-EDTA) yapılmalıdır.
Tuz ve Su Stresi
Tuz stresi: Yaprak kenarlarında yanıklık, büyüme geriliği, klorofil azalması.
Su stresi: Yetersiz sulama tohum dolumunu, aşırı sulama kök oksijenlenmesini olumsuz etkiler. Çözüm: Tuzluluk durumunda organik madde uygulamaları artırılmalı, sulama programı nem sensörlerine göre optimize edilmelidir.
Isı Stresi
35 °C üzeri sıcaklıklar, özellikle çiçeklenme döneminde pollen sterilitesine yol açar.
Aşırı sıcaklarda lipid peroksidasyonu artar, yağ kalitesi düşer. Çözüm: Erken ekim, gölgeleme ve antistres ürünler (ör. amino asit + glisin betain) kullanılabilir.
Antioksidan Denge Bozukluğu
Stres koşullarında reaktif oksijen türleri (ROS) artar.
SOD, CAT, APX, GR gibi enzimlerin aktivitesi düşerse yaprak nekrozu ve erken yaşlanma gözlenir. Çözüm: Bitkisel antioksidanlar (askorbik asit, tokoferol) ve biyostimülan içerikli yaprak uygulamaları desteklenmelidir.
pH ve Toprak Yapısı Sorunları
Yüksek pH (>8) mikro element alımını engeller.
Aşırı kireçli topraklarda fosfor ve çinko fiksasyonu görülür. Çözüm: Organik madde takviyesi, humik–fulvik asit uygulamaları ve pH düzenleyici asitli sulamalar (ör. fosforik asit) yapılmalıdır.
